De wereld die New Age heet

Enkele bespiegelingen bij de achtergronden en standpunten van het Nieuwe Tijdsdenken

door

Jacques van der Meer

Samenvatting : verschillende achtergronden en standpunten van de New Age worden filosofisch onderzocht. Ondanks haar vele pretenties, blijkt zij niet nieuw en filosofisch vol tegenstrijdigheden.

Moeilijkheid :

Navigatietips:

als u tot deze pagina toegang kreeg vanaf onze Nederlandse site, dan is deze pagina geopend in een nieuwe window en het vorige window zou zich er nog achter moeten bevinden
als u tot deze pagina toegang kreeg via een link van buitenaf (bijv. via een zoekmachine), dan kunt u hier de Nederlandse homepage van de stichting vinden
u kunt deze pagina saven op uw harddisk of op een diskette via het menu "Bestand - Opslaan" van uw browser

Algemene disclaimer: zie onderaan

Inhoud

1. Achtergronden bij het New Age denken

2. Fundamentele standpunten van de New Age

3. Enkele conclusies

4. Slot

1. Achtergronden bij het New Age denken

1.1 Inleiding

De New Age beweging heeft een belangrijke plaats verworven als religieuze stroming in onze westerse cultuur. Ideeën die als New Age bekend staan, zijn in tal van levensgebieden doorgedrongen. Levensgebieden zoals de muziek, de kunst, de gezondheidszorg en het bedrijfsleven. Haar invloed is onontkoombaar, we hebben ermee te maken.

Hoewel het onze leefwereld op tal van gebieden is doorgedrongen, blijkt het niet eenvoudig te zijn om aan te geven wat New Age precies is. Vandaar dit artikel. Het onderstaande artikel wil helderheid verschaffen omtrent een aantal cruciale standpunten van het New Age denken. Wat is New Age precies en wat belooft zij waar te kunnen maken? Hoe komt het dat New Age zo'n grote aantrekkingskracht heeft op mensen, juist in onze westerse cultuur? Een paar vragen, die in dit artikel aan bod zullen komen.

Dit artikel is door een christen geschreven die filosoof is, en heeft als primair doel enkele fundamentele kenmerken van het New Age-denken voor het voetlicht te halen, om deze kritisch te analyseren. Dit artikel analyseert het New Age denken van binnenuit, door op enkele van haar claims, achtergrond en pretenties in te gaan. De schrijver heeft niet de pretentie dat zijn uiteenzetting uitputtend is.

1.2 Wat is New Age?

Bij deze vraag stuiten we wellicht op het grootste probleem. Wie op zoek gaat naar een scherpe en afgeronde definitie, zal vaak zwoegend en zuchtend door een dikke brei van opgezwollen taal moeten ploegen, om iets tastbaars voor ogen te krijgen. Iedereen heeft er van gehoord, velen houden zich er mee bezig, soms bewust, vaak onbewust, maar niemand weet exact aan te geven wat het is. Toch kunnen we iets te pakken krijgen, er blijkt universaliteit te zijn in de extreme diversiteit die New Age heet.

De opgezwollen taal geeft ons de mogelijkheid om op grond van ideologische New Age standpunten, tot een consensus of een werkdefinitie te komen over wat New Age is. Natuurlijk lopen we daarmee wel het risico dat een New Age aanhanger zich niet herkent in de analyse en kritiek die gaat volgen, maar dat probleem laten we voor dit moment liggen..

New Age kan begrepen worden op grond van haar ideologische visie.

New Age verwijst naar een grote diversiteit van religieuze trends of opvattingen, die door groepen mensen, los van een institutionele organisatie uitgedragen worden. Ze beweren daarbij dat een nieuwe tijd aangebroken is, waarin de mens tot een hoger spiritueel en bewustzijnsniveau zal geraken.

Een behoorlijk algemene, en op zichzelf nietszeggende definitie. Aan deze definitie kunnen overigens nog tal van andere dingen verbonden worden. Maar de bovenstaande definitie geeft de meest algemene visie weer en kan daarom breder toegepast worden.In het artikel worden verschillende ideeën achter dit streven naar voren gehaald.

New Age wordt in het Nederlands vertaald met "Nieuwe Tijdsdenken". Daarmee zijn we nog net zover als eerst. Maar wellicht is het mogelijk om op grond van een "conceptuele" analyse van het woord "Nieuwe Tijdsdenken" achter de betekenis te komen.Nieuwe tijdsdenken, betreft de woorden "nieuw" en "tijdsdenken". Laten we eerst het woord "nieuw" eens gaan bekijken.

1.3 Hoe nieuw is New Age?

Wie zich enigszins verdiept in New Age moet al snel tot de conclusie komen dat de ideeën die het verkondigt verre van nieuw zijn. Het zijn samengeraapte ideeën uit tal van vroegere overleveringen die op een christelijk "karkas" geënt zijn. Hooguit kan gezegd worden dat de New Age meer de nadruk legt op elementen, die vroeger wat meer op de achtergrond lagen.

Bij het "nieuwe" van de New Age wordt vaak verwezen naar de idee dat het een oosterse denkvorm is, die naar het Westen is komen overwaaien. Dit is een groot misverstand. New Age is een typisch westers produkt, waarbij ideeën uit het Oosten naar het Westen zijn gehaald en ingelijfd zijn binnen de eigen ideologische context. Hoezo is New Age westers?

1.4 New Age is westers

Er zijn een aantal goede aanwijzingen om New Age een westers verschijnsel te noemen. In de eerste plaats is er een duidelijke geografische aanwijzing. New Age is iets wat enkel in de westerse landen tot ontplooing komt. Het flirt dan wel met oosterse religies zoals het hindoeïsme, maar er is geen New-Age aanhanger die zo gek zal zijn om de uitersten van het hindoeïsme te accepteren om deze in praktijk te brengen. Het zoekt gewoon die aspecten van het hindoeïsme uit, die ze voor zichzelf aantrekkelijk vindt en die passend zijn binnen haar eigen ideologie. Ze vormt die opvattingen om, zodat ze de schijn wekken gericht te zijn op het eigen geluk en welzijn. Dit doet het ook met tal van elementen uit het christendom. Ze neemt elementen over die aantrekkelijk zijn en die goed inpasbaar zijn binnen de eigen ideologische context.

Om zoiets te kunnen doen moet er een bepaalde geestesgesteldheid aan vooraf gaan. Het kunnen inlijven van zoveel tegenstellingen vergt een methodische beslissing die dit mogelijk maakt. Het rationele denken bijvoorbeeld, kan haar werkzaamheid niet uitvoeren, wanneer zoveel tegenstellingen op elkaar gezet worden, alsof er niets aan de hand is. Het grote motto van de New Age is dan ook: het gevoel is bepalend.

Wie hier nader op ingaat en dit standpunt aanlegt op de geschiedenis van onze westerse cultuur, kan een belangrijke conclusie trekken: het succes van de New Age is de consequentie van het bankroet van onze westerse cultuur. Immers het grote failliet van de westerse cultuur is beslist door een aantal belangrijke veranderingen in haar geschiedenis, waarbij de rede via een schijntriomf haar eigen ondergang tegemoet is gegaan.

1.5 New Age is het failliet van de westerse cultuur

Onze westerse cultuur leefde eeuwenlang van drie grote voedingsbronnen. Er was de Openbaring van God in de Bijbel, dat als geestelijk fundament Europa droeg en als voedingsbodem voor onze cultuur fungeerde. Daarnaast was er het redelijk doordenken van deze openbaring, en de overtuiging dat men op basis van het natuurlijke verstand tot inzichten kon komen over de aard van de werkelijkheid. Hierbij was het christendom schatplichtig aan de Griekse wijsbegeerte. Tot slot resulteerde dat in een cultuur, gevoed door tradities die van generatie op generatie overgedragen werden. Kennis berustte op openbaring, rede en traditie.

Met de komst van de moderne filosofie die met de filosofie van Rene Descartes (1596-1649) begonnen is, vonden belangrijke verschuivingen plaats in onze cultuur. De ideeën van Descartes zijn voortgekomen uit een droom die hij had en hadden de ongenadige consequentie dat de theologie, - tot die tijd de koningin van de wetenschappen- niet meer als wetenschap opgevat kon worden. De eerste grond van de werkelijkheid zou gevat worden door een onmiddellijke intuïtie van het subject (persoon).

Jacques Maritain noemt de filosofie van Descartes "Angelism", Descartes nam een principe uit de Scholastiek (de filosofie uit de Middeleeuwen), wat toegekend werd aan het denkvermogen van engelen, die zuivere en onmiddellijke kennis konden krijgen van God. Descartes nam dit principe van volmaakte kennis over en paste dit toe op de mens. In zijn boeken Over de Methode en de Meditaties legt Descartes uit hoe hij tot die kennis komt. Hierbij gebruikte hij principes van de christelijke spiritualiteit om tot de meest heldere en volmaakte inzichten te komen. De consequentie hiervan was dat alleen die kennis die gebaseerd was op heldere en onmiddellijke ideeën als wetenschap beschouwd werd, en de theologie vanaf dat moment afgesneden werd als kenbron over de werkelijkheid. Vanaf dat moment had de metafysica het primaat gekregen. Met het uitschakelen van de theologie als kenbron, verloor de Openbaring haar zeggingskracht en begon het subject steeds meer zelfgenoegzaam te worden.

Maar de beslissing die Descartes nam, had verdere gevolgen. De volgende verandering kwam door de opvattingen van Immanuel Kant (1724-1804). Kant die gemotiveerd werd door het succes van de moderne natuurwetenschap, begon zich de vraag te stellen hoe het kwam dat de metafysica als wetenschap zo weinig vooruitgang boekte. Kant's analyse leidde tot de consequentie dat ook de metafysica als bron van kennis opgegeven werd. De metafysische ideeën die we hebben zoals het bestaan van God en de onsterfelijkheid van de ziel kunnen we volgens Kant niet als weten beschouwen, omdat we er geen goede bewijzen voor kunnen geven. We kunnen ze slechts geloven.

Het filosofische tijdperk waarvan Kant vertegenwoordiger was, werd de Verlichting genoemd. Het adagium van de Verlichting was de idee dat de mens zich moest laten leiden door enkel gebruik te maken van zijn autonome verstand. Niet door traditie of door Openbaring. Waarheid was enkel te vinden door zich te bedienen van het eigen verstand. De rede die binnen het christendom haar juiste plaats had, werd hier met een hoofdletter geschreven. De mens moest de moed hebben om zelf te gaan denken. Het werd helaas overmoed.

De rede werd losgekoppeld van de natuur en autonoom. Dit had tot consequentie dat de natuur een domein werd die aan de wetten van de menselijke rede onderworpen moest worden. De natuur had geen intrinsieke waarde, maar diende enkel als middel voor de menselijke behoeften. In die tijd sprak men over de natuur als een vrouw die onderworpen moest worden en doorstoten tot in haar meest intieme kern. Er was het stellige geloof dat de gehele werkelijkheid met de rede begrepen kon worden en alles werd als zodanig ondergeschikt gemaakt aan de kritiek van de rede. Er werd hoog ingezet, en er brak een tijd aan als nooit tevoren, waarbij de rede zo hoog werd gewaardeerd.

Maar wie zo hoog inzet, loopt het risico diep te gaan vallen. Dat gebeurde ook. De rede sloeg op drift. Als gevolg van die drift konden tal van ideeën wortel schieten in onze cultuur. Deze ideeën werden losgekoppeld van de christelijke openbaring, die van haar religieuze waarde ontdaan werd, maar waarbij haar basale oriëntatie wel bleef bestaan. Het christelijke denkschema dat onze cultuur in alle opzichten beïnvloed heeft, kreeg een antropologische invulling. Het christelijke denkschema bestaat uit een lineaire visie op de werkelijkheid. Deze lineaire visie bestaat uit schepping, zondeval en verlossing, welke refereren naar een historische lijn. De geschiedenis loopt naar een eindpunt waarin de uiteindelijke verlossing zal plaatsvinden. Deze Verlossing is het werk van God, die door de komst van Jezus Christus, de Nieuwe Adam, aan de mens het Heil geboden heeft.

De grote denkers van de Moderne Tijd, vroegen aan de rede de taak over te nemen die vroeger aan de godsdienst was voorbehouden. De mens ging op zoek naar de voorwaarden en de principes die naar zijn eigen verlossing zouden leiden. Dit verlossingsidee, met het vooruitzicht op het eeuwige leven in gelukzaligheid, is de afgelopen eeuwen op tal van manieren op niet-christelijke en "aardse" wijze uitgeprobeerd.

Het marxisme is hier een mooi voorbeeld van geweest, met haar klasseloze maatschappij in de communistische heilstaat. In feite is zij niets anders geweest dan een antropologische pervertering van het bovengenoemde christelijke denkschema. Zij was atheïstisch en materialistisch, maar haar ideologie verwees naar een groter zinvol geheel. Naar een werkelijkheid die komende is, en die de mens gaat realiseren door de productiviteit van zijn arbeid.

Het positivisme van Auguste Comte(1798-1857) was een soortgelijke manier van denken als het marxisme. Comte zag in de geschiedenis verschillende stadia, die begon met primitieve religies die overgingen tot de grote monotheïstische godsdiensten, die op haar beurt weer overgingen in het tijdperk van de metafysica. Uiteindelijk zouden al deze stadia opgeheven worden, en resulteren in het tijdperk van het positivisme, waarin de rede en de vruchten van de natuurwetenschap ons het heil op aarde zouden brengen. Uiteindelijk zal alles ondergebracht worden onder één principe. Net als het marxisme is zij niet anders geweest dan een antropologische pervertering van de christelijke verlossingsgedachte.

Ook volgelingen van het evolutiedenken van Charles Darwin (1809-1882), zoals Herbert Spencer (1820-1903) hebben ronduit verkondigd dat de werkelijkheid steeds beter wordt, zich door de evolutie heen, steeds meer perfectioneert. De mensheid evolueert naar een steeds hogere samenlevingsvorm. Spencer was van mening dat Engeland daarbij voorop liep. Uiteraard was hij Brit.

Zowel Marx, Comte als Spencer waren en anti-theistisch, en materialistisch (Marx en Spencer), of idealistisch (wat wil zeggen dat het bewustzijn het primaat heeft) (Comte) in hun denkwijzen. Ze geloofden allen in de maakbaarheid en de vervolmaking van de wereld door de menselijke zelfwerkzaamheid. Ze verschilden enkel in opvatting, hoe deze vervolmaking in zijn werk zou gaan.

Maar ook op religieus gebied bestonden er zulke visies. De "religieuze" geschriften van Pierre Teilhard de Chardin of Alfred North Whitehead impliceren dat het evolutieproces een goddelijk proces is, waarin alles in alles opgenomen zal worden.

De voorgaande voorbeelden illustreren het idee dat de geschiedenis door middel van een evolutionair proces een zinvol verloop heeft en tot steeds hogere doeleinden leidt. Deze manier van denken over de geschiedenis en haar verloop, is uiterst Westers. We zullen straks zien dat dit idee van een zinvol verloop van de geschiedenis, een fundamenteel beginsel van het New Age denken is, en het New Age denken als zodanig een eigensoortig vooruitgangsgeloof is, dat eveneens antropologisch van aard is.

Maar al die voorgaande, heroïsche gedachten van een heerlijke nieuwe wereld zijn door de gruwelijkheden van de 20e eeuw om zeep geholpen. De mens die zichzelf een pad meende te banen naar het paradijs, is door haar eigen hoogmoed ten gronde gericht. De wereld bleek toch niet zo maakbaar te zijn, en de toekomst van eeuwige gelukzaligheid in wat voor soort heilstaat dan ook, bleek eerder een projectie van onbewuste processen, waarbij christelijke restverschijnselen bleven doorwerken. Eerder het tegendeel werd het geval getuige de bloedbaden, terreur en onderdrukking in de 20^e eeuw.

Het beroep op de rede om de taak van de godsdienst over te nemen, resulteerde in een schitterende mislukking. De schuld van deze veroorzaakte ellende en teleurstelling werd afgeschoven op niets minder dan het menselijk instrument wat dit veroorzaakt zou hebben: de rede. Vanaf dat moment zijn er filosofische stromingen ontstaan die sterk anti-intellectualistisch, of irrationeel georiënteerd zijn. Stromingen die afzien van grote pretenties en idealen van waarheid, en die het goede maar laten voor wat het is. Dit is wat vaak aangeduid wordt met post-modernisme.
Met deze gegevens in het achterhoofd, gaan we enkele fundamentele standpunten van de New Age bekijken.

2. Fundamentele standpunten van de New Age

2.1 Inleiding tot enkele fundamentele standpunten van de New Age

De huidige wereld is een wereld van pluriformiteit, vertwijfeling, gevuld met gevoelens van machteloosheid, apathie en het ontbreken van grote perspectieven. Al met al blijkt het een uitstekende voedingsbodem te zijn voor de opkomst van het New Age denken. Het zoetige verlangen naar het verloren paradijs blijkt ondanks alles toch sterker te zijn dan men dacht.

Het gebrek aan oriëntatie in onze cultuur, en de leegte die dit met zich meebrengt leidt tot onvrede onder mensen. Als zodanig biedt het mogelijkheden aan alternatieven. De opkomst van de Flower Power beweging in de jaren zestig was zo'n alternatief. En het was een aantrekkelijke ook. Kan er iets mooier zijn dan liefde en vrede, het voortdurend zoeken naar bewustzijnsverruimende ervaringen, dicht bij de natuur leven en één worden met de ander en de omgeving? Dit alles ontstond uit protest, of wellicht als uitvlucht op het onttoverde bestaan van onze westerse cultuur. Maar het had enorm veel aantrekkingskracht op de jonge generatie.

De Flower Power beweging zakte snel in, maar veel van haar overblijfselen vindt je heden ten dage rechtstreeks terug in de New Age. Maar de New Age gaat daarbij verder, en grijpt dieper in op de aard van de werkelijkheid dan de Flower Power.

Was het hele hippie gebeuren van de Flower Power, gericht op het in vrede met elkaar samenleven, een protestactie, de New Age verbindt er allerlei verregaande religieuze ideeën aan vast, die verder gaan dan de geest van protest. Zodoende bouwt de New Age op gedachten en ontwikkelingen van de jaren zestig, maar het grijpt verder terug dan de jaren zestig.

Tal van die ideeën hebben te maken met opvattingen als het goddelijke in jezelf vinden, ideeën als karma en reïncarnatie, het één worden van alles met alles door een evolutionaire ontwikkeling en de nadruk op de eenheid van religie. Kortom tal van ideeën die uit de esoterische stromingen zoals de theosofie gekomen zijn. En ook de theosofie heeft dit niet allemaal uit zichzelf, maar deze grijpt weer terug op oosterse levensvisies, heidense gebruiken en christelijke ketterijen zoals de gnosis. In die zin kan New Age niet nieuw genoemd worden, maar is het zo oud als het maar kan.

2.2 De evolutionaire visie op de geschiedenis

Wat zijn nu fundamentele standpunten van de New Age? Een belangrijk standpunt wordt duidelijk bij de visie op de geschiedenis. De geschiedenis volgens de New Age heeft een duidelijk verloop die verschillende overgangsvormen kent. Sterrenbeelden spelen hierbij een belangrijke rol. We hebben geleefd in het sterrenbeeld van de "Vissen" , maar deze is voorbij en is overgegaan in het tijdperk van het sterrenbeeld van de "Waterman". Dit is de Nieuwe tijd of de New Age. De geschiedenis is een product van evolutie, dat ons brengt tot steeds hogere vormen van bestaan. In dit nieuwe tijdperk zal de mensheid op een hoger plan getild worden. De mens zal spiritueler en gevoeliger zijn, en daarbij zal hij vredig leven ten aanzien van zijn naaste. Dit zal resulteren in een wereld vol gelukzaligheid.

Deze visie opent in één oogopslag het eerdere verhaal over de geschiedenis van de westerse cultuur. Net als bij Marx, Comte en Spencer impliceert deze wijze van denken het christelijke verlossingschema, de ontwikkeling naar het aardse paradijs met haar altijddurende gelukzaligheid.

Het wordt gekenmerkt door een belangrijke vooruitgangsgedachte: de wereld wordt steeds beter. Op weg naar die verbetering suggereert het een eindpunt die door de basale, van oorsprong christelijke idealen gedragen wordt. De idealen van geloof, hoop en liefde. Maar al deze idealen zijn wel het product van de eigen menselijke zelfwerkzaamheid. We moeten deze geschiedenis zelf realiseren. New Age blijkt een uitermate westerse manier van denken te zijn.

2.3 Alles is één: het monisme van de New Age

Een tweede fundamenteel kenmerk van de New Age is het monisme, het idee dat alles één is. Alles hangt met alles samen (holisme) en ten diepste is er geen verschil tussen de afzonderlijke dingen. Het bestaan van afzonderlijke identiteiten is een illusie. Deze opvatting hangt samen met het standpunt van pantheïsme: het idee dat alles goddelijk is. Dit standpunt stelt dat God niet onderscheiden is van zijn maaksel: hij is het maaksel, voorzover er sprake kan zijn van een hij. God is onpersoonlijk, en het is alles tegelijk. Ook ik ben God. Wij zijn allen Goden. Ons doel is dan ook om die goddelijkheid in ons leven uit te werken. Hoe doen we dit? Door ons bewustzijn te verruimen ontdekken we ons goddelijk element.

Dat is nogal wat: stellen dat we als mensen God zijn! Maar het zou toch juist tot uitermate positieve gevolgen moeten leiden? De mens moet enorm veel waard zijn. Hij is immers goddelijk.

Het antwoord is wellicht paradoxaal: het moet nee zijn. Dit volgt met vrijwel logische noodzaak uit het standpunt van het pantheïsme en monisme. Aangezien de opvatting stelt dat alles één is, is het vrij moeilijk om hier eigen zelfstandige identiteiten aan te ontlenen. Want het idee van een identiteit veronderstelt het idee van een ik, een op zichzelf staande entiteit. Wellicht een identiteit gevormd met en in relatie tot anderen, maar niettemin hoe intiem deze ook leeft met anderen, altijd blijft zij een element van onderscheid behouden. Dit kan onmogelijk volgehouden worden in een systeem dat stelt dat alles één is. De mens binnen het pantheïstische systeem, is uiteindelijk niets meer dan een druppel water die terugvloeit in de onmetelijke oceaan, zonder dat deze ook maar een rimpel vertoont bij het terugvloeien.

Het idee dat alles één is, vernietigt direct elke vorm van uniciteit en authenticiteit van de mens, dat zo kenmerkend is voor onze westerse cultuur, een denken wat haar uiting heeft gekregen in democratie en universele mensenrechten. Het denken dat het startpunt is van de New Age zoektocht, de zoektocht naar heelheid en goddelijkheid.

Het geïntroduceerde pantheïstische denken binnen de New Age is ten diepste niets anders dan het enten van een aantrekkelijk oosters idee op een doorgeslagen, hyper-individualistische manier van denken, losgerukt uit haar christelijk-humanistische context, zonder zich daarbij te realiseren dat deze twee visies zich onmogelijk met elkaar kunnen verdragen.
Wie de uniciteit van de menselijke persoon erkent en van daaruit zijn waardigheid wil funderen, heeft zich direct op een tegengesteld standpunt gezet ten aanzien van het oosterse pantheïsme.

Aangezien de opvatting van pantheïsme impliceert dat alles God is, ben ik als onderdeel van de natuur gelijk aan een ander onderdeel van de natuur. Ik moet zorg dragen voor het tropisch regenwoud, want ik ben in zekere zin ook het tropisch regenwoud. De natuur is goddelijk en gaat haar eigen gang. Dit denken impliceert een enorm respect en gevoeligheid voor de natuur en onze relatie daarmee.

Wellicht, maar dit denken leidt onherroepelijk tot grote problemen. De mens is namelijk gewoon om op tal van manieren in te grijpen in het natuurlijk proces. Het menselijk bestaan is gekenmerkt door strijd tegen rampen, door het creëren van levensgebieden waarbij de mens op tal van manieren zich beschermd heeft tegen de grillige natuurprocessen. De menselijke activiteiten zijn erop gericht om ziekten tegen te gaan, en een samenleving te creëren om continuïteit en welzijn te bevorderen.

Maar wie zich op een pantheïstisch standpunt stelt, waarbij de natuur God zelf is, moet niet naar de Derde Wereld gaan om hongersnoden te bestrijden, naar Bangladesh om mensen hulp te verlenen bij extreme overstromingen en hij moet zeker geen hulp gaan verlenen om de natuur te controleren door dijken te bouwen en watervoorzieningen te maken. Hij moet stoppen met medisch onderzoek, waarbij hij op tal van manieren probeert om kanker te bestrijden of om Aids te doen verdwijnen. Immers, hij frustreert daarmee het goddelijk proces, hij gaat met zijn activiteiten tegen de werkzaamheid van God in omdat hij naar eigen behoefte ingrijpt in het natuurlijk proces. Daarom zie je ook dat in landen waarin het pantheïstische denken de cultuur gevormd heeft, mensenlevens vrijwel geen waarde hebben en mensen zich voortdurend laten leiden door het noodlot.

Dit extreme denken, waarbij de mens zich identificeert met de mol onder de grond en de bomen in het veld, is een extreme omslag ten opzichte van de moderne tijd in het Westen. Eerder werd al genoemd dat sinds de Moderne Tijd die begon met Descartes, de rede losgekoppeld werd van de natuur. De natuur werd gezien als een vijandige macht die door de mens onderworpen moest worden. De extreme scheiding tussen mens en natuur heeft geleid tot de ecologische crisis, als gevolg van de exploitatie van de natuur. Het New Age denken gooit de wissels volledig om en komt tot een extreme identificatie met de natuur.

Het heeft hierbij ook geen zin om te zeggen dat de natuur ons de mogelijkheden gegeven heeft om in het natuurlijk proces in te grijpen. Immers dit veronderstelt dat we afstand kunnen nemen van de natuur en op tal van manieren boven haar staan en er een normerende gedachte bestaat. Maar deze is nergens te vinden in de natuur. Hierdoor wordt het onbegrijpelijk hoe wij als mensen één zijn met de natuur, wanneer zij tegenover ons staat. Wanneer "Moeder Natuur" ons droogte geeft, wie zijn wij dan om te beslissen om wateropslagplaatsen te gaan maken?

Het idee dat alles God is, dus ook wij God zijn, leidt tot de opvatting dat we de goddelijkheid in onszelf moeten ontdekken. Dit kunnen we realiseren door met ons innerlijk in contact te treden. Diep van binnen ontdekken we die goede, goddelijke kern en het veronderstelt dat we dicht bij de natuur moeten leven.

Het grote ideaal van het in jezelf keren, dicht bij de natuur leven om zodoende God in jezelf te vinden blijkt eveneens een overblijfsel uit een westerse denkmanouvre, namelijk het denken van Jean Jacques Rousseau (1712-1778). Rousseau wordt gezien als de vader van de Romantiek, een beweging die zich vooral afzette tegen het Verlichtingsdenken. Het motto van de Romantiek was dan ook: "mens durf te voelen". Dit stond tegenover het Verlichtingsadagium van: "mens durf te weten".
Volgens Rousseau is de mens van nature goed en moet hij voldoende ruimte krijgen om zijn eigen innerlijk te ontplooien, daardoor ontdekt hij zichzelf. Van nature is de mens goed, hij raakt pas bedorven zodra hij in een samenleving komt. Van Rousseau komt ook de bekende dooddoener: "de mens wordt vrij geboren, maar is alom geketend". Rousseau wordt wel eens de vader van de hippies genoemd en daar zit wel wat in. En zoals eerder al vermeld werd, kent de New Age nauwe overeenkomsten met de hippiebeweging.

2.4 Het geloof in reïncarnatie binnen de New Age

De teloorgang en verdwijning van identiteit en uniciteit als gevolg van het pantheïsme wordt sterker gedemonstreerd door het New Age geloof in reïncarnatie. Reïncarnatie stelt dat je na de dood in een nieuwe levensvorm terugkeert. In welke vorm je terugkeert is afhankelijk van je karma. Karma behelst de acties en de morele consequenties hiervan uit vorige levens. Het is het principe van "oogsten wat jezelf gezaaid hebt." Voor veel New Agers, is reïncarnatie een steeds verdere ontwikkeling naar perfectie. Door verschillende stadia van reïncarnatie bereik je als mens het hoogst mogelijke spirituele niveau.

Dit is een prachtige gedachte, maar hier is ongetwijfeld een forse aanpassing en romantisering in de leer aangebracht door New Agers. Voor de oosterse mens is reïncarnatie helemaal geen weg naar perfectie, maar een vervloekte cyclus die doorbroken moet worden. Niet is mooier dan op te gaan in het Nirwana: het niets. Maar het Nirwana betekent elk verlies van individualiteit en uniciteit. Het is opgaan als rook in het niets.

Het is uitermate opvallend dat het New Age denken de reïncarnatie louter opvat als de weg naar perfectie, terwijl het in wezen een uitermate pessimistische manier van denken is. Deze manier van doen is alleen maar te begrijpen wanneer we de eerder genoemde ondergang van de rede in het Westen erbij halen. Zonder een gezond gebruik van de rede, is blijkbaar alles mogelijk. Tegelijkertijd sluimert hier het romantische gedachtegoed van Rousseau door, van de goede mens die zich door zich op zijn gevoelens te richten steeds verder perfectioneert. Want laat ik duidelijk zijn: ten diepste is reïncarnatie een uiterst anti-humane manier van denken, het biedt geen enkele grond voor sociale bewogenheid. Wie de armen en de noodlijdenden helpt, gaat in tegen de consequenties van het karma van deze mensen. Deze mensen lijden om hun eigen consequenties, jouw hulp daarbij draagt niets bij aan de verlossing van hun karma. Dit moeten ze zelf doen. Het leven dat ik nu leid is het gevolg van mijn vorige levens. Ik ben in feite verantwoordelijk voor mijn eigen leven. Dat dit denken uiterst anti-humaan is wordt duidelijk wanneer we hier de logische consequenties uit trekken. Een verstandelijk of lichamelijk gehandicapt mens, draagt in feite de consequenties van zijn eigen handelen. Met andere woorden, het is zijn eigen schuld dat hij gehandicapt is.

Het reïncarnatie denken biedt geen enkele motivatie wat in het Westen bekend staat als caritas: liefde voor je naaste. De sociale bewogenheid met anderen komt in landen als India, waar het reïncarnatiedenken veel aanhangers kent oorspronkelijk niet voor. Wat er aan sociale bewogenheid bestaat is het gevolg van niet-hindoeïstische invloeden. Een geloofssysteem als het hindoeïsme zal nooit een Moeder Teresa voortbrengen.

De New Age heeft sterk de neiging om alles door elkaar te gooien, zonder zich de moeite te getroosten om verantwoording af te leggen van haar standpunten, en te kijken naar de diepere consequenties van bepaalde opvattingen. Ze verwijst voortdurend naar ervaring, maar vooraf aan die ervaring is allang een rationele beslissing genomen. Een beslissing die leidt tot standpunten die kritiekloos overgenomen worden en die niet voor kritiek of analyse vatbaar blijken te zijn.

Dit brengt ons dan ook tot het volgende kenmerk van de New Age: het syncretisme als gevolg van haar absolute waarheidsclaim

2.5 De absolute waarheidsclaim van de New Age

Het invoegen van het reïncarnatie denken en het pantheïstische denken, geplant op een christelijk karkas van vooruitgang, zou moeten leiden tot de hoogste ontplooiing van de mens. In werkelijkheid betekent het niets anders dan het samenvoegen van verschillende religies en ideologieën die op zichzelf genomen onverzoenlijk met elkaar zijn.

Het samenvoegen van tegenstellingen schijnt de grootste kracht te zijn van de New Age. Het is ook een kracht die een groot verleidingsvermogen bezit en opnieuw de hedendaagse westerse mens aanspreekt. Immers wanneer alles samengevoegd is, hebben we dan niet de hoogste graad van tolerantie bereikt? Deze manier van denken ligt goed in de markt.

Want waarom zouden we in tegenstellingen blijven denken? Kunnen we niet veel beter de tegenstellingen tussen godsdiensten met elkaar verzoenen en in elkaar op laten gaan? Door een hoger niveau van spiritueel bewustzijn te bereiken zullen de tegenstellingen als sneeuw voor de zon wegsmelten.

We moeten daarom niet meer in tegenstellingen denken, we moeten holistisch denken. Alles hangt met alles samen. Daarom moeten we alle godsdiensten met elkaar verzoenen. Maar om dit proces goed te laten verlopen, is er een zeer belangrijke vooronderstelling nodig. Een vooronderstelling waar de New Age niet moe genoeg van wordt te verkondigen. Deze vooronderstelling is dat alle godsdiensten in wezen op hetzelfde neerkomen.

Wanneer we deze vooronderstelling accepteren kan er geen afzonderlijke godsdienst meer zijn die exclusief de absolute waarheid kan claimen. Ze komen immers allemaal op hetzelfde neer en volgens de New Age bezitten ze allemaal een kern van waarheid.

Wie het dan ook met de vooronderstelling dat alle godsdiensten op hetzelfde neerkomen eens is, kan meegaan met de volgende stap: laten we de schijnbare tegenstellingen opheffen door de godsdiensten met elkaar samen te voegen. Dit lijkt een logische stap.

Maar zo rijst de vraag: wat moet er dan samengevoegd worden en wie beslist welke kenmerken van een godsdienst essentieel zijn voor de universele waarheid? En welke kenmerken zijn niet-essentieel zijn voor de universele waarheid die de New Age aanhangt?

Beslissen welke kenmerken essentieel zijn en welke niet, dat doet de New Age voor ons. Zodoende verklaart zij vanuit haar absolute waarheidsstandpunt wat waarheid is binnen een bestaande godsdienst en wat niet. Zij bepaalt voor ons welke onderdelen van een bestaande godsdienst kunnen verdwijnen en hoe tegenstellingen geïnterpreteerd moeten worden. Zij bepaalt hoe de Bijbel en eventueel de Koran gelezen moeten worden. Dit alles vindt plaats in het licht van de samenvoeging, of beter gezegd: dit alles om de absolute waarheid en superioriteit van het New Age denken te kunnen rechtvaardigen.

Zodoende start de New Age vanuit haar eigen gekozen absolute standpunt van waarheid. En vanuit dat standpunt legt zij haar wil en visie op de werkelijkheid.

Dat het geloof in haar eigen exclusieve waarheid onvermijdelijk tot absoluutheid moet leiden wordt duidelijk wanneer je het niet met hen eens bent. Wanneer iemand de vraag stelt, hoe het toch kan dat al deze afzonderlijke godsdiensten zulke fundamentele tegenstellingen bevatten? Dan kan het antwoord van de New Age niets anders zijn dan deze godsdiensten het op dat punt mis hebben. Dat is ook de ervaring die je opdoet wanneer je New Age aanhangers ontmoet. Het grote New Age dogma is dat in elke godsdienst de universele waarheid verborgen zit, en in de loop van de tijd alle tot dan toe bestaande tegenstellingen, die volgens hen niets anders dan schijnbare tegenstellingen zijn, in elkaar op zullen gaan. Uiteindelijke zal die ene waarheid haar hoogste uitdrukkingsvorm krijgen in de New Age. Zodoende bereikt de alles in alles ideologie haar hoogtepunt.

Hoewel het New Age denken hier uitermate tolerant overkomt, claimt het in feite een (intellectuele) superioriteit: haar visie op de werkelijkheid is de ware, ze moet de ware zijn! Zij is de waarheid en haar volgelingen zijn de apostelen die ons het goede nieuws van de Nieuwe Tijd brengen, en die Nieuwe Tijd is onontkoombaar. Ze is het noodzakelijke proces van de geschiedenis. Alles wat daarvoor bestaan heeft, is leuk geweest, heeft zijn tijd gehad. Het bevat natuurlijk nog veel goede dingen en die nemen we mee.

Ook hier wijkt het New Age denken weinig af van de gangbare westerse ideologieën, die reeds geweest zijn. De waarheid van het New Age denken leidt tot een feilloze toepassing van de wet van contradictie: alles wat tegengesteld is aan het holisme kan niet waar zijn. Alleen het holisme kan waar zijn.

Daarnaast wordt een retorische zet gemaakt, met haar beroep op morele superioriteit, want wat is immers toleranter dan alle godsdiensten met elkaar proberen te verzoenen?
We hebben hier te maken met een enorme tegenspraak. Aan de ene kant ontkent het de aanwezigheid van het bestaan van absolute waarheid, terwijl het in haar claims niet anders kan doen dan zich de absolute waarheid toe te eigenen. En wel de meest extreme. Ze wil alles ondergeschikt maken aan haar eigen standpunten. Alles is mogelijk, zolang het maar holistisch verstaan wordt.

2.6 De intolerantie van New Age

Maar hoe zit het dan met mensen die het standpunt van de New Age niet accepteren. Wie daar wat dieper op ingaat komt opnieuw tot verbazingwekkende constateringen. Het New Age denken beroept zich op verdraagzaamheid, alles moet kunnen. Maar dit alles moet kunnen is slechts een masker. Wie wat verder binnentreedt in de wondere wereld die New Age heet, ontdekt het ware gelaat. Binnen de New Age moet alles kunnen zolang het maar overeenkomt met de ideologische grondslag van de New Age: namelijk dat alle godsdiensten op hetzelfde neerkomen en uiteindelijk de waarheid in de New Age haar volheid bereikt. Alles hangt immers samen met alles, dus als er iets is wat zich daarvan wil onderscheiden, dan kan dit niet waar zijn. Het christendom bijvoorbeeld is een exclusieve godsdienst: het stelt dat de mens voor zijn redding totaal afhankelijk is van Jezus Christus. Dit is zuiver exclusief. Voor een New Age aanhanger is dit standpunt onverdraagzaam. De enige oplossing die in New Age boeken gevonden kan worden ten aanzien van het exclusieve christendom, is het standpunt dat het christendom een achterhaalde zaak is, dat christenen in een lager verlicht stadium zijn. Dat christenen bang zijn en zich enkel achter hun Bijbel verschuilen, dat ze kortzichtig zijn omdat ze niet verder kijken dan hun neus lang is.

Zodoende vinden we in de New Age propaganda voortdurend aanvallen op het traditionele christendom, door erop te wijzen dat Jezus zichzelf heel anders zag dan christenen altijd beweerd hebben. Dat er belangrijke veranderingen hebben plaatsgevonden in de leer en dat de Kerk bewust bepaalde elementen verborgen heeft gehouden. Kortom: de New Age is mede-concurrent voor de waarheid en onverzoenlijk met het traditionele christendom en doet er alles aan om de waarheid claims van het christendom te ontkrachten.

Daarom: alles mag binnen de New Age, zolang het maar niet botst met de fundamentele en absolute grondwaarheid van de New Age. Dus New Age aanhangers zijn tolerant, zolang je maar aan hun voorwaarden voldoet.

Dit hele proces gaat vaak onopgemerkt, het verloopt heel subtiel en daarom is het des te gevaarlijker. De New Age stelt zich niet antithetisch op, maar juist synthetisch. Ten aanzien van de traditionele godsdiensten, zoals het christendom verschijnt het niet als een vijand, maar als een geliefde vriend die het wil omhelzen. Maar in die argeloze omhelzing verstikt ze haar object van omhelzing. Wanneer je vijand in de buurt is, ben je op je hoede, maar wanneer je denkt een vriend te hebben die je ogenschijnlijk respecteert komt de slag harder en meedogenlozer aan. Ze beroept zich op dialoog, maar wil enkel synthese, daar waar synthese vanuit het andere standpunt als onmogelijk wordt gezien.

In feite vertoont het New Age denken een uitermate respectloze houding ten aanzien van andere godsdiensten. Respect heeft betrekking op tegenstellingen. De mate waarin ik respect voor iemand anders heb, laat zich bepalen door het feit dat ik het anders zijn van die persoon in zijn waarde laat. Zodoende kunnen enkel scherpe tegenstellingen leiden tot een hoge mate van respect. Het kan de basis zijn voor een duidelijke en eerlijke verstandhouding. Maar dit respect kan onmogelijk bestaan wanneer de tegengestelde persoon voortdurend met mij mee praat en probeert om mijn opvattingen binnen zijn eigen ideologie te rechtvaardigen. Wanneer hij stelt dat verschillen er niet toe doen en deze opgeheven kunnen worden, heeft hij de basis onder het respect weggetrokken. Respect bestaat wanneer mensen elkaar vinden in overeenkomsten, maar daarbij duidelijk van elkaar weten waar de tegenstellingen liggen.

2.7 Het (moreel) relativisme van de New Age

Veel New Age aanhangers verkondigen het bizarre idee dat de wet van contradictie niet opgaat, maar dat deze opgeheven wordt. De wet van contradictie stelt dat twee tegengestelden op hetzelfde moment en onder dezelfde omstandigheden niet tegelijkertijd waar kunnen zijn en is een algemeen grondbeginsel van ons denken. Ontkenning van dit standpunt leidt tot absurditeit
Dit leidt ertoe dat er een extreem relativisme ontstaat ten aanzien van overtuigingen over de werkelijkheid. In het voorgaande is duidelijk geworden dat de New Age, standpunten vertegenwoordigd en verdedigd, die feilloos de toepassing van deze wet impliceren. In feite is de wet van contradictie onontkoombaar, ook al wil je haar ontvluchten, je gebruikt haar altijd.De New Age is een absolutistische religie en vertoont bij tijd en wijle fundamentalistische trekken.
Maar laten we eens kijken naar het New Age standpunt van relativisme.We kunnen dit standpunt opnieuw keurig plaatsen binnen de geestesgesteldheid van onze westerse cultuur.

Relativisme ontstaat als gevolg van een gebrek. Een gebrek aan een norm, een standaard waarmee we kunnen bepalen wat waar is en wat niet, wat goed is en wat niet. Dit gebrek is alom aanwezig in onze cultuur. Bestond er vroeger een vorm van scepticisme waarbij getwijfeld werd aan de waarheid van de kennis die we bezaten, nu twijfelen we of er überhaupt wel sprake van kennis kan zijn. Eveneens hangt het relativisme samen met een hoge mate van subjectivisme. Om terug te komen op het denken van Rousseau. Rousseau ontkende het bestaan van boventijdelijke waarheden die met de rede ondekt kunnen worden, enkel wat zich in het gevoel laat gelden is waar. Daarom als ik in mijn binnenste iets anders voel dan jij, dan heb ik een andere waarheid ontdekt dan wat zich in jouw gevoel laat kennen.

Als er geen norm meer is waarmee kennis beoordeeld kan worden op waarheid, moeten we de waarheid voor onszelf maar gaan ontdekken. De rede kan ons geen hulp meer bieden, want zij heeft immers jammerlijk gefaald. We zijn op onszelf aangewezen. Enkel persoonlijke meningen lijken nog te tellen.

Dit sluit natuurlijk naadloos aan op het individualisme dat de New Age verkondigt en dat rechtsreeks uit de ondergang van het modernisme komt. Ik moet streven naar mijn geluk en welzijn. Ik moet ervoor zorgen dat ik die hogere spirituele toestand bereik. Ik moet op zoek om de weg te gaan naar verlichting. Ik moet dat op mijn manier doen, een manier waar ik mij het beste bij voel. De rede kan ons niet helpen, daarom moet ik het maar zien te ervaren, blind, puur op het gevoel. Rousseau pur sang?

De New Age is dan ook uiterst pragmatisch: als het werkt dan is het goed. Zo krijgen we het bekende verhaaltje: "als jij je hier goed bij voelt, dan is dit voor jou waar en als ik me daar goed bij voel, dan is dat voor mij waar". Waarheid is teruggedrongen tot een zuiver individuele zaak. Een zaak van ervaring, het liefst zo direct en intens mogelijk.

Maar dit standpunt kan nooit consequent volgehouden worden om tal van redenen. In de eerste plaats kan de New Age aanhanger dit niet volhouden in het licht van de eigen standpunten. Ze gelooft namelijk in de komst van de Nieuwe Tijd waarin alles anders zal zijn. Wie dat niet gelooft moet het mis hebben, moet nog verkeren in een lager verlicht stadium en daarom de waarheid nog niet kennen. Zo blijkt die verabsolutering van de individuele waarheidsclaim, individueel te zijn, zolang het maar overeenkomt met de ideologische grondslag van de New Age

In de tweede plaats wordt dit "waarheid voor mij" gedoe slechts zeer oppervlakkig bekeken. Er wordt geen moment stilgestaan bij de diepere consequenties van dit standpunt. Stel nu eens dat Saddam Hoessein om de tafel ging zitten met een groep New Age aanhangers, en dat hij deze met een staalhard gezicht vertelt dat het gebruik van gifgas op Koerdische kinderen in Noord-Irak een goede zaak is. Dan kunnen deze New Age aanhangers niets anders concluderen dat Saddam hier de waarheid voor zichzelf weergeeft. Een waarheid die in feite gelijkwaardig is aan alle andere waarheden. Want waarheid is een zaak van het individu geworden. Zodoende wordt alles betekenisloos. Dat de heilige moeder Teresa haar leven heeft gegeven om aan mensen in Calcutta wat liefde te betonen, wordt in het alles verslindende relativisme van de New Age, net zo triviaal als de uitermate vruchtbare activiteiten van Hitler en de zijnen om de Joden uit te roeien. Immers waarheid is een individuele zaak geworden. Wie tegen Saddam of Hitler gaat protesteren belemmert hen wellicht in hun spirituele groeitocht, ontneemt hen het recht op hun eigen waarheid. Zo iemand moet binnen de New Age ideologie als uiterst intolerant bestempeld worden.

Hopelijk is het duidelijk, dat het oppervlakkige standpunt van het relativisme, dat stelt dat iedereen zijn eigen waarheid heeft, tot absurde consequenties leidt. Het wordt door de New Age aanhangers zelf geschonden en ten tweede beëindigt het de mogelijkheid om gruwelijkheden te veroordelen.

Een tegenwerping die New Age aanhangers zouden kunnen maken tegen het genoemde voorbeeld van Saddam Hoessein en Adolf Hitler, is de opvatting dat zij niet naar geluk streven, of dat hun handelingen niet leiden tot geluk of zelfontplooiing. Maar als het streven naar geluk het te bereiken eind is van de menselijke zoektocht, dan moet er een opvatting bestaan hoe dat bereikt moet worden. Er moet dan een waarheid bestaan die absoluut is en waar we allemaal naar streven. Met andere woorden: er moet een vaststaand idee bestaan over wat het goede leven is. Maar als die bestaat, dan is waarheid al lang niet individueel meer, maar verwijst het naar een hoger plan. Wanneer een relativisme aangehangen wordt kan niemand beweren dat het bereiken van geluk voor een persoon niet gerealiseerd kan worden wanneer deze bijvoorbeeld extreem geweld toepast.

2.8 De New Age en het rationele denken

In veel New Age boeken tref je tal van ideeën aan over het bereiken van ultiem menselijk geluk, en hoe je vervolgens in de kosmos, in harmonie en vrede kunt leven met jezelf en de omgeving. Deze boeken vinden grif aftrek en duurbetaalde cursussen worden druk bezocht. Veel van die boeken en cursussen roepen de mensen op, om niet teveel op de rede te steunen. We moeten ons laten leiden door het gevoel, dat brengt ons in dieper contact met onszelf en onze eigen goddelijke kern. Het gevoel brengt ons tot de meest intieme plaats van wie we zijn, brengt ons in kontakt met onze diepere geestelijke realiteit.

Dat de ervaring een belangrijke rol speelt binnen elke geloofsovertuiging is terecht, maar om dan te zeggen dat de rede uitgeschakeld moet worden is onzin. Zelf de New Age kan niet consequent met dit standpunt leven. Hoewel ze haar volgelingen oproept om te ervaren, en ze niet moe wordt te wijzen op de juistheid van dit standpunt, zijn er tal van rationele tips en argumenten aan vooraf gegaan waarom je dit moet doen. Als een New Age goeroe zegt dat ze na lang nadenken tot de conclusie is gekomen dat de rede niet deugt, dan kan ze dit alleen maar concluderen wanneer de rede deugt. Dus haar redelijke uitspraak dat de rede niet deugt, impliceert automatisch het deugen van de rede.

De verschillende goeroes en leiders binnen de New Age bekritiseren elkaar dan ook voortdurend op hun werkwijze. X vindt zijn werkwijze beter dan die van Y en omgekeerd. De volgeling moet goedgelovig zijn en zich blind laten leiden door zijn goeroe.

Ook dit botst meteen weer op een uitgangspunt van de New Age. De New Age stelt namelijk dat de mens een zelfontplooiend wezen is, een steeds veranderend wezen is, dat het goddelijke in zichzelf moet ontdekken door spiritueel steeds hoger te stijgen. Maar hoe kun je je als zelfbewust wezen ontplooien wanneer je vaak klakkeloos en blind de raadgevingen van goeroes en schrijvers volgt? Het leidt tot het omgekeerde, je leunt op de autoriteit van mensen die je in de "Waarheid" zijn voorgegaan. Ze vragen je om vertrouwen en geloof, en je accepteert dit blind en je gaat ervan uit dat je ervaring je niet bedriegt. Elke vorm van kritisch onderscheidingsvermogen is hierbij afwezig.

Maar zo simpel werkt het allemaal niet. Ervaring is afhankelijk van verwachtingen, die gevoed worden door gedachten die vooraf aan de ervaring zijn gegaan. Hoe wij emotioneel iets beleven hangt vaak sterk samen met de gedachten die we hebben. Een belangrijk deel van de cognitieve therapie uit de psychologie toont ons dit aan. Hoe wij de dingen ervaren is gerelateerd aan de opvattingen en de verwachtingen die we hebben. "Mensen worden in verwarring gebracht niet door hoe de dingen zijn, maar hoe ze de dingen zien" is een bekende uitspraak van de Griekse wijsgeer Epicurus.

2.9 De New Age en de wetenschap

Het grote geloof in ervaring blijkt opnieuw een masker te zijn van de New Age. Wie een bekend blad als New Age, a journal for holistic living openslaat ziet dat deze volstaat met tips, zoals welk voedsel je moet eten en hoe je esoterisch verantwoord kunt omgaan met je tuin. Als zodanig staat het vol met argumenten over hoe je je tuin moet inrichten en je gezond kunt eten, en hoe je daarbij kunt voldoen aan esoterische waarheidsnormen. Uiteraard botst dit radicaal met het individuele en zuivere ervaringsgerichte van de New Age. Als waarheid immers een individuele zaak zou zijn van ervaring, dan zou mijn ervaring mij wel vertellen of patat beter is dan pasta om te eten, of dat viooltjes mij dichter bij mezelf brengen dan tulpen. Met andere woorden: als ervaring de leermeester is, dan heb ik al die tips van een blad als New Age niet nodig! Zoals we al eerder zagen blijkt deze oppervlakkige geloofsuitspraak van de New Age een onzinnige te zijn. Er zijn veel rationele principes werkzaam binnen de New Age waaraan de ervaring moet conformeren. Wie New Age bladen leest doet tal van bizarre ontdekkingen. Hoewel ze het rationele denken afwijst, is het verbazingwekkend dat ze haar ideeën verkoopt met een beroep op de traditionele wetenschap. "Britse wetenschappers hebben aangetoond dat door positief aan anderen te denken, deze sneller genezen". Met zulke leuzen proberen ze de geloofswaarheid van haar standpunt aan de man te brengen. Door uiteraard rationele argumenten te gebruiken. Helaas zijn de mensen binnen de beweging vaak kritiekloos en accepteren ze tal van argumenten die niet deugen.

De New Age hanteert de onbegrijpelijke logica die ook bij veel feministen aangetroffen wordt. De radicale feministen zien de wetenschap als mannelijk en seksistisch bevooroordeeld, behalve als ze met gunstige resultaten komen die in overeenstemming zijn met de eigen feministische dogma's. Een zelfde soort logica gebruikt de New Age ook.

De New Age probeert haar waarheid aan de man (en vrouw) te brengen door te wijzen op de "objectieve" resultaten van de wetenschap. Een voorbeeld kan dit duidelijk maken
Een aantal jaren geleden raakte ik in discussie met een aantal aanhangers van de natuurwetpartij . Deze "natuurgroepering" die duidelijk New Age standpunten huldigt kwam met het volgende argument. Er werd door hen gezegd dat er vrede in de wereld zal komen als meer mensen gingen mediteren. En als alle mensen zouden mediteren, dan zou er zeker geen oorlog meer zijn.
Deze laatste waarheid lijkt mij juist, maar net zo nietszeggend als de waarheid dat wanneer mensen niet zouden vechten er geen oorlog meer zou zijn. Of als alle mensen zouden slapen zouden ze niet kunnen vechten. Het zijn van die zelf-evidente waarheden zoals dat een cirkel rond is en zoals Johan Cruyff die stelt dat Ajax zeker zal gaan winnen wanneer het meer doelpunten maakt dan haar tegenstander. Kortom tal van waarheden die weinig tot niets toevoegen aan datgene wat we al weten. In het Engels noemt men deze vorm van redeneren: a free lunch.

Het standpunt van de natuurgroepering was het volgende. Op het moment dat een grote groep mensen aan het mediteren waren, vonden er op die dag geen gevechten plaats in Zuid-Libanon. De conclusie: door meditatie werd een hoger geestelijk niveau bereikt en daarom werd er niet gevochten.
Dat deze argumentatie nergens op slaat kan al snel duidelijk worden met een tegenvoorbeeld. De fout in de redenering berust op wat men in de wetenschap doorgaans het "derde variabele" probleem noemt, of "schijnsamenhang"

In Zweden is een aantal jaren geleden een opvallend onderzoek gedaan. Het bleek dat in de gebieden waar de meeste kinderen geboren werden, de hoogste populaties ooievaars woonden. Nu dat is logisch, want ooievaars brengen toch de kinderen rond? De conclusie kan dus al snel getrokken worden. De ooievaars zijn de oorzaak van de kinderen. Waarom deugt dit niet? De samenhang tussen het aantal kinderen en het aantal ooievaars werd verklaard door een derde variabele. Het is namelijk zo, dat ooievaars zich juist daar vestigen waar meer mensen wonen. De samenhang tussen de twee dingen werd volledig door iets anders verklaard en de oppervlakkige samenhang tussen ooievaars en het aantal geboren kinderen bleek in het geheel geen causaal verband te vertonen. Wanneer we dit toepassen op het voorbeeld van de meditatie en de gevechten in Zuid-Libanon, dan is het veel waarschijnlijker dat dit door andere factoren verklaard kan worden. Immers het gebeurde wel vaker dat er geen gevechten waren in Zuid-Libanon, ook op tijden dat er niet gemediteerd werd. De samenhang tussen deze verschijnselen is schijn.

Maar New Age aanhangers slikken zulke argumenten vaak als zoete koek. Ze laten zich blind volgen zonder gebruik te maken van een normale dosis gezond vers,tand en ook hier blijkt weer dat de waarheid geaccepteerd wordt op basis van de eigen verwachtingen en verlangens.

2.10 De naïviteit van de ervaring binnen de New Age

Dat New Age wijst op het belang van gezond eten, dat je emoties meer de ruimte moet geven en je meer gericht moet zijn op de ander is op zichzelf een goede zaak. Als zodanig vult het soms een gebrek aan van onze westerse cultuur. Maar is het daarbij nodig dat we al die Atheologische hapsnap@ accepteren en de ideologie van de extreme en kritiekloze acceptatie van ervaring omhelzen?

Zo leunt de New Age niet alleen op reeds bestaande ideologische standpunten, maar om het goddelijke in kontakt te komen doet men aan meditatie die de New Age aanhanger in staat stelt om met opgestegen geesten te communiceren. Een wijze van communiceren binnen de New Age is door middel van het principe van channeling. Channeling moet leiden tot het contact met de bovennatuurlijke wereld, de andere geestelijke werkelijkheid. Maar vrijwel niemand vraagt zich af wat er hier gebeurt: alles wat via channeling ervaren wordt, is zonder meer waar. Als meneer X van mening is dat hij de engel Gabriël ontmoet heeft, dan is het ook de engel Gabriël. Er is geen moment van kritische reflectie over datgene wat de ervaring oplevert. Als het ervaren wordt, dan is het zo. Het is opvallend dat er geen enkele vorm van twijfel aanwezig is. De ervaring is altijd en absoluut waar!

Ik verwonder me altijd over die extreme naïviteit van de New Age aanhangers, die zich blind laten leiden door de instructies van een medium of een goeroe.
Verder is het opvallend dat het contact met die geestelijke wereld altijd positief benaderd wordt. Er wordt beweerd dat we daarmee toegang krijgen tot de universele liefde, dat er geesten zijn die ons zullen helpen bij onze verdere ontplooiing naar goddelijkheid. Maar hoe weten we dit? Nergens tref je hier argumenten voor aan. Het wordt blind aangenomen dat het zo is.

Ik ben geen aanhanger van een zuiver naturalistische visie op bovennatuurlijke verschijnselen. Ik ben wel degelijk van overtuiging dat de bovennatuurlijke wereld een realiteit is. Maar tegelijkertijd ben ik van mening dat we uiterst zorgvuldig en en terughoudend moeten zijn om uitspraken te doen over de werking van deze wereld. De mens kan zich beter afzijdig houden van het zoeken van contact met de bovennatuurlijke wereld, want wie zegt dat het een vrijblijvende aangelegenheid is, een leuk spelletje? Het is namelijk goed voorstelbaar dat het tegendeel het geval is, dat die geestenwereld ook uitermate slechte wezens herbergt, die uit zijn op bedrog en geestelijke terreur. Over die negatieve effecten bestaan genoeg getuigenissen die serieus genomen moeten worden. Het is niet voor niets dat tal van heilige boeken, zoals de Bijbel tegen deze praktijken waarschuwt en ze ook uitdrukkelijk verbiedt.

3. Enkele conclusies

New Age verwijst naar een veelheid van religieuze opvattingen, die in haar wortels zuiver Westers zijn. De vergelijking werd gemaakt met de ontwikkeling van de westerse cultuur, en hoe dit een gunstige voedingsbodem bood voor de opkomst van New Age.

We hebben gezien dat er tal van tegenstrijdigheden in het New Age denken verweven zijn, en hoe de verabsolutering van de ervaring, leidt tot allerlei bizarre consequenties. Daarnaast heeft de New Age tal van opvattingen in zich opgenomen die uitermate negatieve consequenties hebben.

New Age is goed te typeren als een vorm van spiritueel communisme. We zijn op weg naar de heilstaat, de Nieuwe Tijd waarin we overgansperioden in de geschiedenis hebben die er noodzakelijk moeten zijn. De communisten geloofden in de realisatie van de heilstaat door de arbeidende toeëigening van de natuur. De communistische heilstaat was het eindprodukt van deze lang weg van toeëigening. We stonden nog in de voorlaatste fase van het kapitalisme, waar de hoofd en de handarbeid nog van elkaar gescheiden waren en samengevoegd zouden gaan worden. Door de arbeid realiseert de mens zijn wezen, ontplooit hij zichzelf, maakt hij zichzelf.

De New Age heeft het bewustzijn als primaat gekozen. Door meditatie ontdekken we onze goddelijke kern en wanneer de proletariaars aller landen met elkaar verenigd zijn in meditatie, dan zal de Nieuwe Tijd van vrede en geluk aanbreken. Onze huidige westerse cultuur is nog gespleten, heeft ratio en emotie gescheiden. Het holisme van de New Age voegt deze dingen samen.

Net als bij het communisme zijn we allemaal gelijk, alleen sommigen iets meer gelijk dan anderen. De spirituele leiders en de goeroes leiden ons op de weg, door beloften te geven van vrede en een gelukkige toekomst. Om dit te kunnen realiseren eisen ze blind vertrouwen (en vaak ook veel geld) van de volgelingen en de hoop op het eens te bereiken aardse paradijs.

Het ongebreidelde optimisme over de toestand en de natuur van de mens is een westerse manier van denken. Het is dan ook uitermate wrang wanneer we constateren dat juist deze westerse denkwijzen ons totalitaire regimes hebben gebracht. Wie terugkijkt op de 20e eeuw, ziet de resultaten van de geseculariseerde verlossingsgedachte uitgebeeld in twee wereldoorlogen, met het gruwelijke nazisme. Wie terugkijkt ziet het communisme met haar goelags en haar tientallen miljoenen, vaak naamloze doden onder Stalin. Wie om zich heen kijkt ziet de westerse cultuur in een hopeloze toestand, met een geestelijke en een morele leegte. Het ziet er naar uit dat de New Age weinig begrepen heeft van de kwade en destructieve kanten van de menselijke natuur en blijft ze onverminderd het valse liedje zingen van de goede mens, met haar innerlijke goddelijke potentieël, wat ze moet ontplooien.

De New Age heeft met haar verlangen naar oude wijsheden uit vroegere religies, wellicht de grootste wijsheid over het oog gezien, namelijk dat de mens op zichzelf aangewezen er hopeloos aan toe is en dat het grootste probleem draait om de zonde van het menselijk hart. De zonde die voor het eerst naar buiten kwam in de hof van Eden, toen het kwaad de mens de belofte voorhield dat ze aan God gelijk kon worden. Dat is de diepste wijsheid die de afgelopen eeuwen verloren is gegaan en waar we de consequenties van hebben gezien. De New Age heeft hier niets van geleerd.

4. Slot

Dit artikel bevatte enkele bespiegelingen die vrijwel uitsluitend wijsgerig van aard zijn geweest, waarbij gekeken werd naar de historische en culturele omstandigheden waarin de New Age kon verschijnen. Daarnaast naar enkele fundamentele aannames binnen de New Age en de consequenties daarvan. De volgende stap die gemaakt moet worden, is in hoeverre zij afwijkt van het historische christendom. Dit vergt een studie op zichzelf.

Aantal bezoekers sinds 30 aug. 2000:

UNIVERSI FINIS VERITAS!

Algemene disclaimer:
Het is de bedoeling van de stichting Europese Apologetiek (verder aangeduid met: "de stichting") om wetenschap en onderzoek te bevorderen. Het is geenszins de bedoeling van de stichting of van de evtl. auteurs van artikelen om mensen te kwetsen of hen een slechte naam te geven, maar integendeel te helpen qua rationele inzichten en te waarschuwen voor mogelijke gevaren, zoals sekten en andere dubieuze bewegingen. De inhoud van de artikelen, recensies, enz. vertegenwoordigt de mening van de auteurs en niet per se van de stichting.
M.b.t. het toeschrijven van sommige (bijv. sektarische, onethische, irrationele, bijgelovige, occulte, enz.) eigenschappen aan bepaalde groepen, stromingen of individuen op webpages van deze site: het gaat hier alleen om meningen en niet om stellingen van juridische kracht; er wordt alleen aangegeven dat er mogelijkheid is voor het toewijzen van die eigenschap(pen) aan de genoemde groepen. Dit geldt ook voor de keuze van links naar andere sites, of links naar offsite artikelen.
Hiermee bent u, bezoeker van deze site, erop attent gemaakt dat de pagina's en de links op deze site, u kunnen confronteren met kritische meningen. Het is geheel uw eigen verantwoording als u ervoor kiest om verder te gaan kijken en de stichting stelt zich hiervoor niet aansprakelijk.