Ziekte en Gezondheid: een nadere blik op alternatieve geneeswijzen

door:

 Hugo Bos

Samenvatting: Fysiotherapeut Hugo Bos werd vanuit zijn vakgebied geconfronteerd met alternatieve geneeswijzen. In het onderstaande artikel bespreekt hij op heldere wijze  verschillende geneeswijzen zoals homeopathie en acupunctuur. Hij legt uit wat ze zijn en wil deze benaderen met het oog op de wetenschappelijke gegevens over de werkzaamheid van deze geneeswijzen. Tevens gaat hij in op de filosofische en religieuze achtergronden bij deze geneeswijzen en vergelijkt deze vanuit een christelijke visie op ziekte en gezondheid.

 

Navigatietips:

Algemene disclaimer: zie onderaan

 

© 2001, Hugo Bos, Venlo

Inhoud

  1. Ziekte en Gezondheid in het licht van de Bijbel
  2. New Age
  3. Homeopathie
  4. Acupunctuur
  5. Waarom het niet werkt en toch helpt
  6. Literatuurlijst

 

I. Ziekte en Gezondheid in het licht van de Bijbel 

Alternatieve geneeswijzen komen op allerlei manieren voor en worden op allerlei manieren gebruikt. Ook door christenen. Reden om eens stil te staan bij een aantal veel voorkomende alternatieve geneeswijzen. We beginnen met ziekte en gezondheid in het licht van de Bijbel.

Inleiding

Veel christenen maken gebruik van alternatieve geneeswijzen. Zij worden beschouwd als onschuldig. 'Baat het niet, het schaadt ook niet'. Er is echter bij de meeste mensen heel weinig bekend over de achtergronden van deze geneeswijzen. Hierdoor kunnen we ongemerkt worden beïnvloed door een denken dat onbijbels is. In mijn werk als fysiotherapeut heb ik gemerkt dat de reguliere geneeskunde (vooral huisartsen en fysiotherapeuten) steeds vaker vermengd wordt met de alternatieve geneeskunde, zoals bijvoorbeeld: acupunctuur, haptonomie, homeopathie, voetreflexmassage, craniosacraal therapie, n.l.p. (Neuro Linguistic Programming), enz. Ik ben steeds duidelijker gaan inzien dat in veel van deze therapieën onchristelijke elementen zitten.

Een voorbeeld: een collega fysiotherapeut heeft zich verdiept in kinesiologie, Bach bloesemtherapie en NEI (Neuro Emotional Integration) Grondlegger is Roy Martina, in de meeste boekhandels staan veel van zijn boeken. Deze collega werkt vanuit een holistisch mensbeeld en maakte op mij een alleszins betrouwbare indruk. Door kinesiologische tests kan hij 'meten' door middel van spiertests of iemand vergiftigd is met bepaalde stoffen en ook of er in een bepaald levensjaar een traumatische gebeurtenis heeft plaatsgevonden. Mijn argwaan werd gewekt toen hij mij vroeg of hij bij mij een testje mocht doen om te kijken wat er in mijn vorige leven was gebeurd. (Dit is dus reïncarnatie, een heidens geloof). Voor mij is dit de aanleiding geweest mij verder te verdiepen in de achtergronden van diverse alternatieve geneeswijzen. Ik vind het erg belangrijk dat ook andere christenen hiervan kennis kunnen nemen en wil proberen diverse alternatieve geneeswijzen te toetsen aan wat de bijbel ons leert (1 Tess. 5:21 'toetst alles en behoudt het goede').

Het is allereerst belangrijk vast te stellen dat we niet alle alternatieve geneeswijzen over één kam kunnen scheren. Wel is het zo dat een groot aantal geneeswijzen of therapieën gebaseerd zijn op de oosterse filosofie (idee van energiebanen en een evenwicht tussen Ying en Yang) en op het gedachtegoed van de New Age (holistisch mensbeeld). Voorbeelden hiervan zijn: acupunctuur, acupressuur, voetreflexmassage, kleurentherapie en iriscopie.

In de eerste twee stukken wil ik  ingaan op hoe de bijbel spreekt over gezondheid en ziekte en hoe veel moderne en alternatieve geneeswijzen hierover denken. In een volgend artikel wil ik beschrijven wat homeopathie is en een bijbelse visie geven op homeopathie en enkele opmerkingen vanuit wetenschappelijk oogpunt maken. Daarna wil ik ditzelfde doen ten aanzien van acupunctuur.

Zonde en ziekte

In Genesis 1 lezen we: 'In den beginne schiep God de hemel en de aarde', en: 'God zag dat het zeer goed was'. We weten dat ziekte er niet altijd geweest is. God heeft de mens goed en naar zijn beeld geschapen. Het is belangrijk om vast te stellen dat de ziekte door de zondeval in de wereld is gekomen.

In het Oude Testament wordt ziekte vaak als gevolg van de zonde gezien. Dit blijkt bijvoorbeeld uit Leviticus 26:14: 'Maar indien gij niet naar mij luistert, en al deze geboden niet doet...', vers 16: 'dan zal Ik ook aldus met u doen en met verschrikkingen U bezoeken; tering en koorts, die de ogen verteren en het leven doen verkwijnen', vers 25: '...dan zal Ik de pest onder u zenden'.

Ook in het Nieuwe Testament wordt dit verband tussen zonde en ziekte gelegd. In 1 Kor. 11:30 lezen we: 'Daarom zijn er onder U velen zwak en ziekelijk en ontslapen er niet weinigen'. Soms is dit verband tussen ziekte en persoonlijke zonde duidelijk aanwijsbaar, zoals bijvoorbeeld bij: overmatig alcoholgebruik, roken, roekeloos rijden, een bandeloos seksueel leven, enz. (Een voorbeeld uit de bijbel van een persoonlijke zonde en ziekte als straf daarop is 2 Kon 5:27). Meestal is een dergelijk verband echter niet zo duidelijk aan te wijzen of is er sprake van collectieve schuld (Deut. 28:22, 27, en 1 Kor. 11:30). Over het algemeen is het beter om niet in de eerste plaats te letten op de oorzaak, maar op het doel van de ziekte (Job 2, Joh 9: 3, Joh 11: 15).

In Lukas 13: 15 vragen de mensen Jezus naar aanleiding van het ongeval bij Siloam of er een verband is tussen deze ramp (18 doden) en de zonden van de mensen die daarbij zijn omgekomen. Het antwoord van Jezus is hoogst opmerkelijk: 'Neen, zeg Ik u, maar als gij u niet bekeert, zult gij evenzo omkomen'. Jezus ontkent niet dat er een verband bestaat tussen de dood van de Galileeër en hun zonde, Hij ontkent alleen dat hun schuld groter zou zijn (vers2).

Als er iemand ziek wordt moet hij zich afvragen of er een verband bestaat tussen zijn ziekte en zijn zonde, maar het is anderen niet geoorloofd hierover een oordeel te vellen. De schuld is immers een gemeenschappelijke schuld, we hebben immers allen gezondigd. Als christenen moeten we zeggen: 'ik ben zelf niet minder schuldig dan die drugsgebruiker die daardoor ziek geworden is'. Daarom hebben we ook allemaal de verantwoordelijkheid voor zo iemand te zorgen.

Het is zeer wezenlijk ons uitgangspunt te nemen in de zondeval van de mens. De hulpverlener is allereerst zelf hulpbehoevend! In een kind van God begint weliswaar een nieuw leven, maar ook hij heeft in het beste geval slechts een begin van gehoorzaamheid die God vraagt (HC 44 v&a 114). Ook het werk van een christenhulpverlener is niet zonder zonde en gebrek. Dit uitgangspunt geeft ons ook de mogelijkheid echt kritisch naar onszelf te kijken: ik ben niet eigen rechter en bepaal niet zelf wat goed en kwaad is. Het is aan God om hierover te oordelen. Juist op dit punt ging de mens de fout in toen hij at van de boom der kennis van goed en kwaad.

Lichaam, ziel en geest

De Here vraagt van ons heiliging van ons leven. Dit woord heiliging zou weergegeven kunnen worden met het woord integratie. Alles in ons leven moet betrokken zijn op God. Na de zondeval is alles gedesintegreerd, lichamelijk (bijv. door ziekte), psychisch, sociaal, cultureel enz.

Onze maatschappij is vandaag de dag op al deze gebieden sterk gedesintegreerd. Er zijn bijvoorbeeld veel mensen die sport verafgoden. Voor hen heeft het lichaam de hoogste waarde, terwijl het geestelijke niet of nauwelijks wordt erkend. Er is echter soms ook sprake van overgeestelijkheid.

In veel oosterse religies is er sprake van een overschatting van het geestelijke en een voor minderwaardig houden van het lichamelijke leven. Ook in de geneeskunde is iets dergelijks waar te nemen. Vroeger werd ziekte vooral beschouwd als een functiestoornis van het lichaam. In navolging van Descartes werden lichaam en ziel als twee gescheiden eenheden gezien (cartesiaans denken). Tegenwoordig probeert onder ander de psychosomatische geneeskunde de mens als eenheid te zien. Zij heeft een holistisch mensbeeld en ziet de mens als eenheid: fysiek, geestelijk en sociaal.

Ook veel alternatieve geneeswijzen willen hierin meer evenwicht brengen door een holistische visie. Lichaam, ziel en de omgeving (de kosmos) worden als een eenheid gezien. De alternatieve geneeswijzen vullen weliswaar leemten in het cartesiaanse denken op, maar vullen deze leemten onbijbels in. Want hoe kan er sprake zijn van een eenheid (intergratie) wanneer hierin niet de God die ons geschapen heeft wordt betrokken?

De Bijbel ziet niet alleen ons lichaam en onze ziel als eenheid, maar plaatst deze ook in relatie tot hun omgeving. En dan met name in relatie tot de enige en levende God. Echte gezondheid is er wanneer er sprake is van harmonie tussen God en mens door het werk van Christus. Zo is er vervolgens ook harmonie in ons lichaam, onze ziel en in onze relatie met de naaste.

II. New Age

Ik wil nu de New Age als religieuze stroming bespreken, dit is belangrijk omdat veel alternatieve geneeswijzen sterk door gedachten uit de New Age beïnvloed zijn. Allereerst moet gezegd worden dat New Age een bonte verzameling is van uiteenlopende stromingen. Toch zijn er bepaalde zaken die vaak terugkomen en op deze punten wil ik de aandacht vestigen. Het lijkt erop dat veel mensen een redding zien in de New Age, omdat de maatschappij zo eenzijdig en verworden is. Door het gebruik van het woordje 'nieuw' wekt New Age de indruk dat het om iets geheel nieuws zou gaan. Toch bekruipt je al snel een 'déjà-vu' gevoel wanneer je je gaat verdiepen in de New Age. Denk hierbij maar aan de jaren zestig waar men sprak over: bewustzijnsverruiming, high worden, love and peace, terug naar de natuur, diepere lagen in jezelf vinden. Maar veel is zelfs veel ouder en afkomstig uit onder andere het theosofische denken, de gedachten van eenheid, universalisme, het goddelijke in je zelf, de evolutionaire kracht in het bestaande, ook op spiritueel gebied, het komen van de nieuwe tijd, karma en reïncarnatie - het is allemaal honderd jaar geleden al te vinden.

Een basale gedachte die je in de New Age steeds terug ziet komen is de gedacht dat de wereld evolueert. We zijn nu al zo ver geëvolueerd dat we binnenkort in het Aquarius-tijdperk zullen zijn beland. Een tijdperk waarin de mens gevoeliger, spiritueler en vreedzamer zal zijn. Deze gedachte van vooruitgang en evolutie is natuurlijk ook aanwezig bij veel evolutionisten en is een grondgedachte van het oppervlakkige vooruitgangsgeloof in het westen. Maar het is nog maar zeer de vraag of we werkelijk vooruitgaan.

Evolutie?

De vorige keer waren we geëindigd met de New Age. We gaan daar nu op door. Een basale gedachte die je in de New Age steeds terug ziet komen is de gedachte dat de wereld evolueert. We zijn nu al zo ver geëvolueerd dat we binnenkort in het Aquarius-tijdperk zijn beland. Een tijdperk waarin de mens gevoeliger, spiritueler en vreedzamer zal zijn. Deze gedachte van vooruitgang en evolutie is natuurlijk ook aanwezig bij veel evolutionisten en is een grondgedachte van het oppervlakkige vooruitgangsgeloof in het westen. Maar het is nog maar zeer de vraag of we werkelijk vooruitgaan. In geen enkele eeuw zijn er tijdens oorlogen zo veel doden gevallen. De kloof tussen rijk en arm wordt steeds groter! 20% van de rijken verbruikt 60% van alle voedsel, de hoeveelheid geld die we uitgeven aan sigaretten in Europa (50 Miljard) is meer dan voldoende om voor iedereen op de wereld goed drinkwater, voedsel en toegang tot onderwijs te verzorgen (kosten: 28 Miljard). Deze verschillen worden alleen maar groter en deze problemen zijn er altijd al geweest. Je ziet hieraan dat de mens niet in staat om dingen echt ten goede te keren. Dit kun je alleen maar verklaren vanuit de zondige natuur van de mens waardoor hij niet langer in staat is het goede te doen. Ons milieu wordt hoe langer hoe meer verziekt en zo zou ik nog wel een tijd kunnen doorgaan. In alles zie je dat de mens van zichzelf onmachtig is de dingen werkelijk ten goede te keren, je ziet hierin de gevolgen van de zondeval. De schepping werkt niet langer met de mens mee maar vaak tegen de mens (Gen 3: 17). Als het ene probleem opgelost wordt komt hiervoor een nieuw en groter probleem terug. Na de antibiotica zijn er nu bacteriën die immuun zijn geworden voor elke soort antibiotica. Nadat de mens via stroom en benzine in zijn energiebehoefte kan voorzien doemt er een broeikaseffect op. Alle ontwikkelingshulp en inzamelingsacties ten spijt blijven er vele duizenden mensen sterven door de honger, terwijl de westerse mens vroegtijdig sterft door overgewicht als gevolg van de te grote hoeveelheden eten. Als de ene ziekte uitgeroeid lijkt te zijn (Polio, in Nederland in ieder geval) komt er een nieuwe ziekte voor in de plaats (Aids). En zo kun je nog wel even doorgaan.

Onze wetenschappelijke kennis op het gebied van bijvoorbeeld wiskunde natuurkunde en scheikunde is misschien toegenomen maar het is nogal arrogant om te zeggen dat we nu veel wijzer zouden zijn dan 2000 jaar geleden. En op dit punt zit er ook een tegenstrijdigheid in de New Age, ze gelooft enerzijds in de vooruitgang en evolutie van deze wereld en anderzijds grijpt ze terug op eeuwenoude principes (Bhagavad Gita, I Tjing, thora, evangeliën, Tibetaanse dodenboek, veda's, Egyptische dodenboek, enz). Ondanks het feit dat we dus veel verder zouden zijn hebben we dus nog wel dergelijke oude geschriften nodig. Een merkwaardige paradox.

Holisme

In de New Age kom je ook het holisme tegen. Dit wordt onder andere toegepast op de verschillende religies. Men gelooft dat alle religies uiteindelijk op hetzelfde neerkomen. Ze bevatten alle een universele waarheid. Deze universele waarheid is slechts vertekend in de loop van de tijd. Daardoor zijn er verschillende religies ontstaan.

Deze stelling is echter niet vol te houden omdat er feitelijk wel degelijk grote en fundamentele verschillen zijn tussen de verschillende religies. En eventuele overeenkomsten zijn niet zozeer inhoudelijk maar formeel van aard of hebben te maken met de gebruikte vormen.

Het holisme komt ook op een andere manier terug in de New Age. Het lijkt een zeer tolerante stroming te zijn, maar niets is minder waar. Verschillen mogen er volgens veel aanhangers van de New Age-gedachte wel zijn, zolang degene die de verschillen veroorzaakt ook maar wil toegeven dat deze verschillen relatief zijn. Alles is in wezen gelijk en als dit niet het geval is, is er bij de ander iets fout en zit hij nog vast aan oude denken. Hij leeft nog in lagere sferen. Dat er een andere waarheid bestaat dan die van de New Age is onbestaanbaar.

We kunnen het holisme een monistisch denksysteem noemen. Monistisch omdat het gehele bestaan wil verklaren vanuit een enkel principe. Alle verschillen zijn slechts betrekkelijk. Dit zie je bijvoorbeeld bij het Yin-Yang symbool terug. Wit en zwart zijn met elkaar verbonden en vormen een hogere eenheid. Goed en kwaad hebben beide bestaansrecht omdat ze tegenhangers van elkaar zijn. Het lagere kan er alleen maar zijn omdat het hogere er ook is en kan dus niet minderwaardig zijn. De mens moet ook het kwaad accepteren omdat dit ook een functie heeft. Het kwaad helpt de mens beter te worden.

Deze visie past in het geheel niet in een bijbels wereldbeeld. God leert ons in zijn Woord dat het kwaad er helemaal niet hoort te zijn. Het kwaad is er door de zondeval. God wil het kwade niet, maar het goede. En God doet alles in het leven van zijn kinderen meewerken te goede; ook ziekte en verdriet. De consequentie van het holisme is dat kwaad en duister in feite goed worden.

De holistische visie werkt ook door in het denken over de samenhang tussen lichaam en ziel. Als uitgegaan wordt van reïncarnatie dan ontkom je er niet aan om aan te nemen dat de mens een vergankelijk deel heeft (het lichaam) en een eeuwig deel (de ziel), dat onsterfelijk is. Een deel wat wezenlijk is en een deel dat niet wezenlijk is; een tijdelijk deel. Dit is in tegenspraak met wat men eigenlijk zegt te geloven. Je ontkomt er niet aan dat je je vooral gaat richten op dat wat wezenlijk en eeuwig is: het geestelijke. Dit is eigenlijk een devaluatie van het materiële; het lichamelijke. Op deze manier wordt de mens niet holistisch benaderd, maar dualistisch.

Het bewustzijn is in deze visie tot alles in staat. Het is in staat zichzelf te vormen. Het bewustzijn is immers van goddelijke oorsprong. Je wordt wat je denkt. Je bent wat je denkt. Je bent verantwoordelijk voor wat je overkomt. Als je deze lijn doortrekt kan dit heel erg onbarmhartig worden. Zieken worden zelf verantwoordelijk gehouden voor de ziekten die ze overkomen. Dit soort opvattingen kom je vooral tegen bij alternatieve genezers en therapeuten die psycho-technieken gebruiken.

Bijbels omgaan met ziekte en gezondheid.

De bijbel wijst ons een heel andere weg. Voordat wij met onze ziekte naar een arts of therapeut gaan zullen we er eerst mee naar onze God en Vader moeten gaan. In het OT zegt de Here dat wij bij ziekte onze hulp bij Hem moeten zoeken en niet bij de heelmeesters (2 Kron. 16: 12). Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat de heelmeesters in die tijd zich bezig hielden met tovenarij en dergelijke dingen. De Here wijst ons er steeds weer op dat Hij onze heelmeester is. Ex 15:26: 'Want Ik, de Here, ben uw Heelmeester'. Of bijvoorbeeld Psalm 103:3: 'Die al uw ongerechtigheden vergeeft, die al uw krankheden geneest'. Ook van Gods geboden wordt gezegd dat ze goed zijn voor het lichaam, Spreuken 3:7, 'Vrees de Here en wijk van het kwaad; het zal medicijn wezen voor uw vlees, en lafenis voor uw gebeente'.

God roept ons op om tot Hem te bidden en om dankbaar te zijn in voorspoed en geduldig in tegenspoed. Als God het werk van therapeuten zegent dan kan er ook genezing komen. Wij mogen God om genezing bidden. Helaas zijn wij ons er vaak te weinig van bewust hoe groot de kracht van het gebed is. Ook als genezing in mensenogen onmogelijk is kan God wel genezing geven. Maar God heeft ons niet beloofd dat we altijd gezond zullen zijn. Hij heeft ons wèl gezegd dat zijn genade ons genoeg moet zijn (2 Kor. 12:9). God heeft ons ook beloofd dat er op een dag geen zonde of ziekte of dood meer zal zijn. Open. 21:3vv 'en Hij zal alle tranen van hun ogen afwissen, en de dood zal niet meer zijn, noch rouw, noch geklaag, noch moeite zal er meer zijn'. En: 'Zie, Ik maak alle dingen nieuw'.

III. Homeopathie

Inleiding

In twee eerdere artikelen kwam aan de orde hoe wij vanuit de bijbel moeten aankijken tegen gezondheid en ziekte. In dit artikel wil ik ingaan op een zeer populaire alternatieve geneeswijze, namelijk homeopathie. Het is allereerst belangrijk om homeopathie niet te verwarren met fytotherapie of kruidengeneeskunde. Een voorbeeld hiervan is Echinaforce, een middel om de weerstand te verhogen. Dit is geen middel uit de klassieke homeopathie, maar is een kruidengeneesmiddel. Het verschil tussen de beide geneeswijzen zit hem vooral in het al dan niet potentieren (volgens een speciaal procédé verdunnen en schudden) van het geneesmiddel. Ik kom hier later nog op terug.

Ontstaan

Natuurfilosofische geneeskunde bestaat al heel lang. Eén van de geestelijk vaders was Hippocrates (ongeveer 400 voor Chr.). De mens wordt door hem gezien als een onderdeel van het heelal, die in stand gehouden wordt door een oerkracht of oerenergie. Ziekte is volgens hem een disbalans met kosmische invloeden en krachten (geestelijke krachten). Hippocrates heeft ooit gezegd dat geen arts zonder astrologie kan. Ook 2000 jaar later vinden we deze gedachte nog terug bij Paracelsus (ongeveer 1500 na Chr.). Hij vermengde geneeskunde met magie, astrologie en genezingsmagnetisme.

Homeopathie is een 200 jaar oude geneeswijze. De grondlegger van de homeopathie is de Duitse arts Samuel Hahnemann (1755-1843). Hij was (terecht) ontevreden met de toenmalige universitaire geneeskunde, die bestond uit aderlatingen, braak- en laxeermiddelen, darmspoelingen enz.. Hahneman liet zich inspireren door Confusius, Hippocrates en Paracelsus. De homeopathische leer is gebaseerd op drie veronderstellingen die Hahnemann als 'natuurwetten' poneerde.

Verstoring levenskracht

Hahnemann ging ervan uit dat spontane ziekten berusten op een verstoring van de in de mens aanwezig veronderstelde 'levenskracht'. Dit immateriële beginsel zou verantwoordelijk zijn voor het harmonisch functioneren van alle delen van het lichaam. Ook dr. E. Rehm, een homeopathisch arts, heeft gezegd dat een homeopathisch middel inwerkt op de ziel; daarmee past de homeopathie uitstekend in de New Age-filosofie.

Volgens de homeopathie veroorzaken geneesmiddelen ook ziekten, maar die verdwijnen weer als het middel wordt gestaakt. Twee sterk op elkaar lijkende ziekten kunnen niet tegelijkertijd in één mens bestaan. Elke spontane ziekte wordt verdreven door een geneesmiddelziekte wanneer die er (wat de verschijnselen betreft) sterk op lijkt. Na het stoppen met het geneesmiddel zijn dus zowel de spontane ziekte als de geneesmiddelziekte voorbij. De patiënt is weer gezond. Eén en ander wordt samengevat in de Latijnse slagzin: similia similibus curentur, dat is: men moet het gelijkende met het gelijkende behandelen. Dit gaat tegen alle logica in. We gaan scheurbeuk toch niet behandelen met nog meer scheurbuik, maar met vitamine C. Homeopaten vergelijken de werking graag met vaccinatie waarbij een kleine hoeveelheid van de ziekteverwekker wordt toegediend. Er zijn echter wel enkele grote verschillen. Zo wordt bij homeopathie niet de ziekteverwekker toegediend maar een stof die vergelijkbare verschijnselen opwekt en bij vaccinatie zijn zowel de ziekteverwekker als ook het vaccin in aantoonbare hoeveelheid aanwezig. Dit kan bij homeopathische middelen niet gezegd worden.

Na de ontdekking van deze vermeende natuurwet gingen Hahnemann, zijn familie en vrienden consequent allerlei stoffen innemen, waaronder soms heel merkwaardige, zoals: fijngewreven honingbijen, gemalen oesterschelp en geroosterde badspons. Zij deden dit om bij zichzelf na te gaan welke verschijnselen er zouden optreden - met andere woorden: welke geneesmiddelziekten er zouden ontstaan. Deze geneesmiddelziekte vergeleken ze vervolgens met de spontane ziektesymptomen. Nu had men in die tijd nog nooit gehoord van suggestie of placeboverschijnselen, laat staan van dubbelblind, gecontroleerd onderzoek, zodat elk verschijnsel dat men bij zichzelf waarnam (voor een groot deel van psychische aard) aan de werking van het ingenomen middel werd toegeschreven. Zelfs als het innemen dagen of weken eerder had plaats gevonden. Zo verzamelde Hahnemann informatie van meer dan 100 middelen, een enorme hoeveelheid verschillende symptomen (van sommige zoals kamille, wolfskers, zwavel en inktvis wel honderden, ja zelfs duizenden) die samen het zogenoemde geneesmiddelbeeld van de stof vormen. Bij veel van deze verschijnselen gaat het om psychische eigenaardigheden die we tegenwoordig niet gauw als ziekteverschijnsel zouden bestempelen zoals 'trek in iets hartigs', 'de behoefte om meer tabak te gebruiken dan normaal', 'de wens van een kind om door de moeder opgetild te worden', 'verliefdheids dromen' enz. De homeopathie kent dus geen diagnoses of ziekten, maar behandelt op basis van de symptomen die de patiënt aangeeft. Het maakt dus niet uit of de pijn in de buik veroorzaakt wordt door een maagzweer of door maagkanker, als de symptomen gelijk zijn is ook de remedie gelijk. Later wetenschappelijk onderzoek heeft deze bevindingen niet kunnen bevestigen. Integendeel zelfs. Het is vaak aangetoond dat homeopathie niet werkzaam is. Op de vraag: Hoe het dan kan dat veel alternatieve genezers (waaronder homeopaten) toch zulke goede resultaten hebben, kom ik in een volgend artikel terug.

Geestelijke kracht

Homeopathie berust niet op een fysiek of chemisch proces, maar op een geestelijke kracht. Deze kracht wordt vrijgemaakt door het middel sterk te verdunnen en op een bepaalde manier te schudden. Dat het bij homeopathie om geestelijke krachten gaat en niet om fysieke of chemische, onderkennen ook niet-christenen, zoals blijkt uit een citaat van de stichting Skepsis 'Homeopaten veronderstellen dat geneeskracht een onstoffelijk beginsel is'.

De verdunningen die klassieke homeopaten gebruiken zijn erg sterk. Om een indruk te geven: een verdunning van D11 (dit is in de homeopathie zeker geen sterke verdunning) zou betekenen dat 0,5 gram aspirine genoeg zou zijn voor de gehele Nederlandse bevolking, iedere dag, gedurende één jaar. Of bijvoorbeeld het middel Pyrogenium C30 is verdund bedorven vlees in een verdunning 1:1060, om een dergelijke verdunning in één keer te bereiken zou je 1 molecuul moeten vermengen met 1060 moleculen. Dat is een container vol van meer dan 30 miljard keer de omvang van de aarde. In dergelijke verdunningen zitten naar alle waarschijnlijkheid geen moleculen meer van de oorspronkelijk stof.

Dat is voor homeopaten ook geen probleem want het gaat immers om een geestelijk (energetisch) proces. Het verdunnen mag volgens homeopaten niet ineens gebeuren, maar moet stapsgewijs plaatsvinden. Na elke verdunning van bijvoorbeeld 1:10 of 1:100 moet het middel een voorgeschreven aantal malen worden geschud, waarbij het tegen een enigszins elastische ondergrond stoot waardoor een schok door de vloeistof gaat. Dit verdunnen wordt wel potentieren genoemd. Keukenzout, bijvoorbeeld, is volgens homeopaten een sterk geneesmiddel, maar dan wel pas nadat het gepotentieerd is.

Als weerwoord hierop beweren homeopaten dat de molecuul in het geheugen van het water wordt geprent. Zonder hiervoor ook maar het begin van een wetenschappelijk bewijs te kunnen leveren. Bovendien is het inconsistent omdat het water wat als verdunning wordt gebruikt met vele moleculen in aanraking is geweest en is geschud. Hoe komt het dat duizenden chemische verbindingen weten dat ze zich gedeisd moeten houden terwijl die ene potente stof tot Genezer wordt gezalfd? Als homeopaten het bij het rechte eind hebben mogen we dan wel eens gaan oppassen met ons kraanwater. Dit zou dan boordevol zitten met herinneringen.

Miasma

Vier vijfde van de chronische ziekten ontstaan door een Miasma. Dit zijn overgeërfde gevoeligheden voor bepaalde ziekten. Hahnemann ontdekte drie van dergelijke miasma's: Psora (schurft), Syfilis en Sycosis (bijv. wratten). Vanuit dergelijke theorieën worden verbanden gelegd naar onder andere hindoeïstische begrippen zoals het begrip tridosha in de 'ayurvedische boeken'. Volgens A. Vogel, de bekende Zwitserse homeopaat, kan de werking van de hoge potenties, die van geestelijke aard is, het beste verklaard worden met de hindoeïstische Sankhya-filosofie. Deze miasma-theorie speelt in de moderne homeopathie niet meer zo'n grote rol.

Bijbelse bezwaren

Omdat het moeilijk (misschien onmogelijk) is via wetenschappelijke weg uit te leggen hoe homeopathie werkt, zoeken veel vooraanstaande homeopaten hun heil bij geestelijk verklaringsmodellen. Het religieuze (geestelijke) zit ook in de zogenaamde natuurwetten al ingebakken. De 'levenskracht', de eerste natuurwet, wordt door een vooraanstaand homeopaat, te weten J.T. Kent, 'simple substance' genoemd. Dit is volgens hem 'een creatieve intelligentie die alle materie doordringt en het universum instandhoudt'. De hogere centra van de mens moeten zo opengesteld worden voor de 'geestelijke en hemelse invloeden'. Dergelijke ideeën vinden we terug bij veel oosterse religies, zoals: Prana bij de Hindoes en Tsji bij de Taoïsten. Wij geloven echter dat er geen energie is die alle materie doordringt en het universum in stand houdt. God is de Schepper en Instandhouder van deze wereld en van de kosmos (Ps 104: 2-5, 27-30, Ps 115: 3, Matt 10: 29,30, Rom 11: 36, Ef 1: 11).

Concluderend kunnen we dus stellen dat de wetenschappelijke basis van homeopathie erg zwak is. Daarnaast gebruikt een deel van de homeopaten onbijbelse denkbeelden om de werking van homeopathie te verklaren. Ziekte is geen disharmonie met de kosmos. Deze wereld (en dus ook de kosmos) ligt immers in de boze (1 Joh 5: 19). Goede geestelijke beïnvloeding komt niet van 'gepotentieerde kosmos', maar door de Heilige Geest (1 Tess. 1: 5), het Evangelie (Rom 1: 16) en door gebeden (Jak. 5:16).

IV. Acupunctuur

Yin en Yang

Acupunctuur is een duizenden jaren oude Chinese geneeswijze. In de acupunctuur spreekt men over een 'gezonde mens' als er harmonie is tussen yin en yang. Een langdurige verstoring van dit evenwicht kan leiden tot ziekten of klachten. De acupuncturist zal proberen dit evenwicht te herstellen.

Dit wordt uitgebeeld door het zogenoemde Yin-Yang teken. Dit staat voor twee tegengestelde krachten die elkaar in evenwicht proberen te houden. Volgens de traditionele Chinese wereldbeschouwing bestaat het universum uit een kringloop van (levens)energie. Deze energie wordt Qi of Chi genoemd. We vinden dit woord in de Chinese bewegingskunst Tai Chi, maar ook in het Japanse Aikido. Deze energie bestaat uit een negatieve en een positieve component, waarin Yin staat voor: donker, koud, vochtig en van buiten naar binnen gaande, en Yang voor: licht, zon, warm, droog en vanuit het centrum gaande. Alles om ons heen, de dingen, onze gedachten en onze gevoelens, zijn het resultaat van de wisselwerking van die tegengestelde krachten. De witte stip in het zwarte gedeelte van het Yin-Yang teken en de zwarte stip in het witte gedeelte geven aan dat iets nooit helemaal Yin en nooit helemaal Yang is. Het betekent ook, dat er een drang is om elkaar aan te vullen oftewel er is een zoeken naar evenwicht.

In de acupunctuur gaat men ervan uit dat de energie die door het menselijk lichaam stroomt een ingewikkeld stelsel van kanalen is. Er zijn twaalf hoofdkanalen of meridianen, die elk weer in verbinding staan met een orgaan in ons lichaam. Op de huid boven de meridianen zouden zich bepaalde punten bevinden, de acupunctuurpunten, via welke het mogelijk moet zijn om de verstoorde relatie tussen Yin en Yang te herstellen. Men doet dit door met naalden in deze punten te prikken.

De vijf elementen

Naast het Yin-Yang beginsel in de oosterse filosofie kent het traditionele Chinese denken nog een andere belangrijke theorie: de Elementenleer (ook wet vijf fasen genoemd). Uitgangspunt van deze theorie is, dat alles voortdurend in beweging is. Dat geldt voor de cyclus van de seizoenen, het ritme van de dag, maar ook voor het functioneren van de mens. In tegenstelling tot onze afspraak om over vier seizoenen te spreken, hanteren de Chinezen er vijf. Dit vijfde seizoen zouden wij nazomer noemen. Elk van deze seizoenen is verbonden met een element. Hierbij valt niet te denken aan scheikundige elementen, zoals die in de chemie zijn ontdekt en die keurig in het periodiek systeem der elementen zijn vermeld. De vijf elementen, waarmee de acupuncturist werkt zijn Metaal, Water, Hout, Vuur en Aarde. Naast deze vijf elementen hanteren de Chinezen nog een zesde element: het Keizerlijk Vuur. Dit element vormt een soort overkoepeling van de vijf elementen en werkt min of meer als een stabilisator tussen de verschillende elementen.

Andere methodes die apart of samen met acupunctuur gebruikt worden zijn: moxeren of moxabranden (het branden van kruiden die op de huid aangebracht worden), inspuitingen met steriel water, procaïne, morfine, vitaminen of homeopathische oplossingen, laserpunctuur, ooracupunctuur, acupressuur (het gebruik van manuele druk). Daarnaast heeft bij veel acupuncturisten voeding en kruidentherapie een belangrijke plaats. Een juiste voeding heeft volgens hen ook weer te maken met het evenwicht tussen Yin en Yang en zelfs met het klimaat waarin iemand woont. In de loop der eeuwen is acupunctuur in China in onbruik geraakt en in de vorige eeuw zelfs verboden, maar in de zestiger jaren van de twintigste eeuw is de belangstelling voor de oude behandelmethode weer sterk toegenomen. Zo ook in de Westerse wereld. De WHO heeft zelfs een lijst opgesteld met aandoeningen waarbij acupunctuur zou kunnen worden toegepast, gebaseerd op observaties uit China. Anesthesie met acupunctuur wordt niet in die mate gebruikt tijdens operaties in het Oosten, als door voorstanders beweerd wordt. In China weren artsen patiënten die ongeschikt blijken te zijn. Acupunctuur wordt niet gebruikt bij dringende operaties en wordt vaak aangevuld met plaatselijke verdoving of verdovende medicatie. M. Korzec heeft aangetoond dat de geweldige succespercentages die Chinese ziekenhuizen melden met acupunctuur anesthesie overtrokken zijn. Veel mensen moeten helse pijn hebben geleden of hebben het met de dood moeten bekopen.

Wetenschappelijke bezwaren

De medische kennis waarop acupunctuur gebaseerd is verschilt fundamenteel met de kennis die wij op dit moment hebben van de anatomie en fysiologie van de mens. Dit is ook logisch omdat het de geneeskundigen in China om religieuze redenen (reïncarnatie) verboden was om een dood lichaam te ontleden om zo meer inzicht te krijgen in de anatomie van de mens. De organen hebben volgens de Chinezen dan ook een heel andere functie. Zo bevind zich volgens de Chinezen het bewustzijn van de mens zich in de milt. Dat iemand zonder milt toch nog een bewustzijn heeft is voor hen niet belangrijk. Ook menen zij dat er bepaalde organen zijn die echter anatomisch nog niet zijn aangetoond, zoals de poort des levens (bij de man produceert dit orgaan het zaad en bij de vrouw vertegenwoordigd dit orgaan de baarmoeder) en de warmtebron (een soort rioleringsysteem en volgens sommigen de schakel tussen de mens en het oneindige heelal).

Acupunctuur is in tegenstelling tot wat veel mensen denken niet zonder risico's. Slecht toegepaste acupunctuur kan flauwvallen, plaatselijke bloedingen (tengevolge van een doorboord bloedvat), pneumothorax (collaps van de long wegens doorboord longvlies ), stuiptrekkingen, plaatselijke infecties, hepatitis B (door niet steriele naalden), bacteriële endocarditis, contacteczeem en zenuwbeschadiging veroorzaken. De kruiden die door acupuncturisten gebruikt worden zijn niet gereglementeerd volgens veiligheid, potentieel of doeltreffendheid. Er bestaat ook een risico dat een acupuncturist wiens benadering van een diagnose niet gebaseerd is op wetenschappelijke begrippen, zal falen in het diagnosticeren van een gevaarlijke aandoening.

Om nog te zwijgen van de financiële nadelen die de behandeling voor de patiënten met zich meebrengt.

Men heeft nooit door middel van microscopisch weefselonderzoek het bestaan van meridianen of van acupunctuurpunten kunnen bevestigen. Wel is intussen bekend geworden dat ten tijde van de Maoistische dictatuur in China uit propaganda-overwegingen op grote schaal gegevens over het effect van acupunctuur zijn vervalst.

In 1989 publiceerden G. ter Riet, J. Kleijnen en P. Knipschild, epidemiologen van de R.U. Limburg, in het tijdschrift Huisarts en Wetenschap, een serie artikelen over dit onderwerp. Zij analyseerden zoveel mogelijk publicaties over onderzoek naar het effect van acupunctuur bij chronische pijn, rug- en nekklachten, reuma, migraine, aangezichtspijn, astma en verslaving aan tabak, alcohol en drugs. De conclusie luidde dat bij geen van genoemde aandoeningen werkzaamheid van acupunctuur was aangetoond. De kwaliteit van veel onderzoeken was in methodologisch opzicht zo slecht dat de resultaten hoe dan ook nauwelijks conclusies toelieten. Opvallend was dat hoe beter het onderzoek was verricht, des te geringer het effect van acupunctuur bleek te zijn.

Ook de Nationale Raad tegen Gezondheidsfraude van de VS deed uitgebreid onderzoek naar acupunctuur en concludeerde dat onderzoek tijdens de laatste 20 jaar niet heeft kunnen aantonen dat acupunctuur doeltreffend is tegen enige ziekte en dat de waargenomen effecten van acupunctuur waarschijnlijk het gevolg zijn van een combinatie van verwachting, suggestie, contra-irritatie, conditionering, en andere psychologische mechanismen.

Ook alle pogingen om acupunctuur wetenschappelijk te verklaren zijn op niets uitgelopen Al met al is er dus geen reden om aan te nemen dat een eventueel gunstig effect van een acupunctuurbehandeling op iets anders berust dan placebowerking.

Bijbelse bezwaren

Acupunctuur is ontstaan vanuit de Taoïstische filosofie, zoals dat verwoord wordt in diverse boeken waaronder 'I-Tsjing'. Volgens deze filosofie zijn er tijdens de oeraanvang twee oerkrachten verwekt, namelijk Yin en Yang. De wereld is volgens deze filosofie ontstaan door een oerkracht en ze geloven niet in een persoonlijke God. Het is de bedoeling dat de mens de universele harmonie bereikt door in harmonie te komen met de natuur en het heelal. Evenals in het Hindoeïsme gaat men in het Taoïsme uit van de reïncarnatie. Na de dood wordt de mens op aarde opnieuw geboren en leeft nogmaals. Totdat de mens de universele harmonie heeft bereikt. Dan houdt alles op en is de mens één met het heelal, met het niets en met alles.

We hebben al geconcludeerd dat er nauwelijks een medische basis bestaat voor acupunctuur. Het is veelmeer een filosofie die de mens één moet maken met het universum en onsterfelijkheid moet geven. Hierbij speelt het universum een grote rol. De bijbel leert ons toch duidelijk anders. God is de Schepper en de Instandhouder van deze wereld (Gen 1). En de eeuwigheid bereiken wij niet door één te worden met het universum maar door het offer van Jezus Christus.

Ook het gebruik van astrologie door veel acupuncturisten keurt de bijbel duidelijk af (Jes. 47: 13-15 en Deut 4: 19).

In het eerste artikel werd al een en ander gezegd over de basis van veel oosterse geneeswijzen, namelijk het creëren van evenwicht tussen Yin en Yang. Men gaat ervan uit dat wit en zwart met elkaar verbonden zijn en een hogere eenheid vormen. Goed en kwaad hebben beide bestaansrecht, omdat ze tegenhangers van elkaar zijn. Het lagere kan er alleen maar zijn omdat het hogere er ook is, en kan dus niet minderwaardig zijn. De mens moet ook het kwaad accepteren omdat dit ook een functie heeft. Het kwaad helpt de mens beter te worden. Direct aan het begin gaan de wegen al uit elkaar en kunnen we als christenen niet meegaan in één van de meest basale uitgangspunten van de acupunctuur, maar ook van veel andere oosterse geneeswijzen. Voorbeelden hiervan zijn: Sjiatsu, Voetreflexmassage, Okido-Yoga, Akido, acupressuur enz.

Ik denk dat we de invloed die uitgaat van dergelijke therapieën niet moeten onderschatten, juist omdat het hierbij niet gaat om gewone therapieën maar veel meer om een filosofie, een religie. Daarom: 'toetst alles en behoudt het goede' (1 Tess. 5:21).

V. Waarom het niet werkt en toch helpt

Inleiding

In een reeks van artikelen heb ik getracht meer inzicht te geven in verschillende alternatieve geneeswijzen en hun achtergronden. Daarnaast heb ik gepoogd om vanuit een wetenschappelijk oogpunt kritisch te kijken naar deze geneeswijzen. Hieruit bleek dat er voor veel van deze geneeswijzen nog lang geen voldoende bewijs is geleverd over de effectiviteit. Toch hebben veel therapeuten en hun patiënten positieve ervaringen en het gevoel dat ze door de therapie gezonder geworden zijn. De vraag is nu: hoe kan het dat een geneeswijze bewezen ineffectief is en dat de patiënt toch 'genezen' is. De hier beschreven mechanismen gelden in veel gevallen natuurlijk evenzeer voor reguliere geneeskunde. Het is belangrijk dat elke therapeut c.q. arts zich van deze mechanismen goed bewust is.

Ervaring

De geschiedenis van de geneeskunde is in dit opzicht leerzaam. In de achttiende en negentiende eeuw deden artsen vaak een beroep op aderlaten, een techniek die tenslotte werd verfijnd door het gebruik van bloedzuigers. In 1824 alleen al werden in Frankrijk 33 miljoen bloedzuigers geïmporteerd. Hadden artsen het destijds met hun aderlatingen het slechte met hun patiënten voor? Nee, ze hadden gewoon de indruk dat ze goede resultaten behaalden. Alleen is het varen op de eigen ervaring met een therapie zonder gedegen wetenschappelijk onderzoek al snel bedrieglijk. Door een gecontroleerd onderzoek van een groot aantal proefpersonen kan uitgemaakt worden of een therapie al dan niet werkzaam is (in een gecontroleerd onderzoek wordt de groep van behandelde patiënten vergeleken met een controlegroep, die geen behandeling of een placebo krijgt).

Dat ongecontroleerde klinische ervaring (praktijkervaring) tot verkeerde conclusies kan leiden, is aan heel wat factoren te wijten. Eerst en vooral geneest de overgrote meerderheid van mensen met frequent voorkomende ziekten vanzelf (meer dan 80 % van de patiënten die zich bij de arts aanmelden lijden aan een ziekte die spontaan geneest). Het gevaar bestaat dus dat een arts een genezing aan z'n therapie toeschrijft, terwijl de patiënt ook zonder zijn tussenkomst zou zijn genezen. Ook bij ziekten die een cyclisch verloop hebben, zoals gewrichtsontsteking (artritis), multiple sclerose en allergieën, komt vaak een tijdelijke verbetering voor.

En dan zijn er nog de uitzonderingen op de algemene regel. Ziekten die normaal niet genezen, kunnen in sporadische gevallen vanzelf verdwijnen. En wanneer klassieke en alternatieve therapieën worden gecombineerd, valt moeilijk te zeggen waaraan de verbetering te danken is. Veel alternatieve genezers besteden (terecht!) veel aandacht aan een gezonde levensstijl, gezonde voeding, beter evenwicht tussen werk en rust, stress, emoties etc. Van het resultaat van de behandeling is dan moeilijk te zeggen waar dit aan te wijten is, aan de gezondere leefstijl aan de acupunctuurnaalden aan de homeopathische druppeltjes. De conclusie van de patiënt is al snel dat hij door de homeopathie of acupunctuur genezen is. Ik denk dat het wel goed is wanneer de reguliere geneeskunde veel meer aandacht zou besteden aan dergelijke aspecten. Een andere mogelijkheid is dat er een verkeerde diagnose werd gesteld, en dat de patiënt geneest van een ziekte die hij nooit gehad heeft.

Het placebo

Eén van de belangrijkste struikelblokken in de evaluatie van een geneesmiddel is het alom bekende placebo-effect. Dit effect is niet het gevolg van de werking van het middel zelf, maar wel van de verwachtingen die de patiënt ten aanzien van het middel koestert. Wat niet wil zeggen dat het hier alleen om inbeelding gaat. Soms gaan de door verwachtingen gecreëerde subjectieve gewaarwordingen gepaard met objectieve veranderingen in de lichamelijke conditie. Als je bijvoorbeeld aan mensen met een te hoge bloeddruk een (zogenaamd bloeddrukverlagend) placebo geeft, dan zal hun bloeddruk in vele gevallen verlagen. De implicaties van het placebo-effect liggen voor de hand. Bij evaluatie van een geneesmiddel dien je de resultaten van de behandelde groep te vergelijken met die van een placebogroep, die dus een middel krijgt waar eigenlijk 'niets' in zit. Aangezien ook de onderzoeker beïnvloed kan worden door (al of niet bewuste) vooroordelen dient de test 'dubbelblind' te gebeuren. Noch de onderzoeker, noch de proefpersonen mogen bij aanvang weten wie het echte, en wie het nepmiddel krijgt.

Een consult

Een consult bij de alternatieve genezer duurt doorgaans veel langer dan een bezoek aan een reguliere huisarts (volgens een Nederlands onderzoek onder chronische patiënten zou een consult bij een alternatief genezer gemiddeld 35 minuten en een gewoon consult slechts 15 minuten duren). De therapeut informeert naar allerlei zaken - bijvoorbeeld of de patiënt bang is voor honden, van wat hij droomt, enz. - die bij de reguliere arts niet aan bod komen, tenzij ze relevant zijn voor de klachten in kwestie. Door de zeer uitvoerige ondervraging krijgt de patiënt de indruk dat het voorgeschreven middel niet alleen op zijn symptomen, maar op z'n hele persoon is afgesteld. Dat schept hoop en verwachtingen.

Daar komt nog bij dat lichamelijke symptomen vaak (ten dele) psychosomatisch van aard zijn. Deze symptomen vloeien voort uit psychosociale problemen en kunnen bijgevolg worden verzacht of genezen door een behandeling die het psychisch ongenoegen vermindert. Psychosomatische patiënten hebben er vaak belang bij om niet alleen zichzelf, maar ook anderen te doen geloven dat ze lichamelijk ziek zijn.

Als mensen van de klassieke arts te horen krijgen dat er lichamelijk niets mankeert, voelen ze zich vaak onbegrepen, ontgoocheld of - wanneer ze worden doorverwezen naar een psychiater - ronduit beledigd. De arts wordt dan al gauw als incompetent beschouwd. Bij de alternatief genezer daarentegen krijgt de patiënt door de zeer uitgebreide ondervraging en de voorgeschreven therapie de indruk dat er werkelijk iets met hem aan de hand is. Bovendien kan hij troost putten uit de aandacht die hij krijgt, vooral omdat het subjectieve ruim aan bod komt. De alternatieve benadering van het psychosomatische heeft echter ook zijn nadelen. De patiënt wordt bevestigd in zijn ziek zijn, terwijl de psychische oorsprong van de klachten ongemoeid wordt gelaten. De impact van psychische factoren beperkt zich niet tot het terrein van de psychosomatische ziekten. Ook bij lichamelijke ziekten zal het verloop van de ziekte soms beïnvloed worden door psychische factoren zoals angst en depressie, vanwege de interactie tussen het zenuwstelsel en het immuunsysteem. En wanneer psychische factoren niet van invloed zijn op de lichamelijke ziekte zelf, kunnen ze nog altijd het gevoel van ziek zijn beïnvloeden. De mate waarin we pijn voelen bijvoorbeeld blijkt sterk afhankelijk te zijn van emotionele en cognitieve factoren. Een therapie die tot vermindering van angst, gevoel van controle, verschuiving van aandacht of een andere interpretatie van symptomen leidt, kan de pijn verzachten, en dus de indruk geven dat men aan de beterende hand is.

En ‘last but not least’ zijn er de talrijke irrationele denkmechanismen die de hedendaagse psychologie in kaart heeft gebracht. Vermeldenswaard is bijvoorbeeld de norm van wederkerigheid. Als iemand zich voor ons inzet, voelen we ons op onze beurt verplicht om die persoon een plezier te doen en ons meegaand of toegeeflijk op te stellen. We strijken de dokter dan ook niet graag tegen de haren in met de boodschap dat zijn behandeling geen zier geholpen heeft. Ofwel: we maken onszelf iets wijs om 'cognitieve dissonantie' te vermijden. Iemand die geloof hecht aan een alternatieve geneeswijze, verandert liever z'n oordeel over de resultaten dan z'n geloof en wereldbeeld. Als de alternatieve therapie ook nog eens veel tijd en geld heeft gekost zal deze neiging alleen maar toenemen: niemand geeft graag toe dat zijn investering nutteloos is geweest. Kortom, ook wanneer het geneesmiddel geen enkele werkzame stof bevat, kan de behandeling via talrijke psychische wegen de ziekte zelf of het gevoel van ziek zijn beïnvloeden.

Bovenstaande zou naar mijn mening reden genoeg moeten zijn voor elke arts/fysiotherapeut of alternatief genezer om zijn eigen behandelwijze kritisch (wetenschappelijk) te (blijven) toetsen.

VI Literatuurlijst

 

© Hugo Bos, Venlo, mei 2001.

 

Aantal bezoekers sinds 6 mei 2001:


UNIVERSI FINIS VERITAS!

 

Site Design: Copyright  © 1998-2001 Stichting Europese Apologetiek
Pagina gemaakt op: 6 mei 2001

Algemene disclaimer: 
 Het is de bedoeling van de stichting Europese Apologetiek (verder aangeduid met: "de stichting") om wetenschap en onderzoek te bevorderen. Het is geenszins de bedoeling van de stichting of van de evtl. auteurs van artikelen om mensen te kwetsen of hen een slechte naam te geven, maar integendeel te helpen qua rationele inzichten en te waarschuwen voor mogelijke gevaren, zoals sekten en andere dubieuze bewegingen. De inhoud van de artikelen, recensies, enz. vertegenwoordigt de mening van de auteurs en niet per se van de stichting. 
M.b.t. het toeschrijven van sommige (bijv. sektarische, onethische, irrationele, bijgelovige, occulte, enz.)  eigenschappen aan bepaalde groepen, stromingen of individuen op webpages van deze site: het gaat hier alleen om meningen en niet om stellingen van juridische kracht; er wordt alleen aangegeven dat er mogelijkheid is voor het toewijzen van die eigenschap(pen) aan de genoemde groepen. Dit geldt ook voor de keuze van links naar andere sites, of links naar offsite artikelen. 
Hiermee bent u, bezoeker van deze site, erop attent gemaakt dat de pagina's en de links op deze site, u kunnen confronteren met kritische meningen. Het is geheel uw eigen verantwoording als u ervoor kiest om verder te gaan kijken en de stichting stelt zich hiervoor niet aansprakelijk.