Door
Willem Vreeken
Samenvatting: Een uiteenzetting van het denken van de bevrijdingstheoloog Jürgen Moltmann over de hoop
Moeilijkheid :
Navigatietips:
Algemene disclaimer: zie onderaan
Disclaimer met betrekking tot dit artikel
Dit artikel is eerder geplaatst in de Paascongresbundel voor het Paascongres voor Gereformeerd Vrijgemaakte Studenten in Nederland in 1992. Het artikel is vooral een uiteenzetting van het gedachtegoed van Moltmann, en niet zozeer een beoordeling ervan. Samen met de lezing hierover was het een aanzet tot discussie, plenair en in groepjes.
© Willem Vreeken, Utrecht, april 1992.
We bevinden ons in deze eeuw op een keerpunt in de geschiedenis. Voor het
eerst in de geschiedenis, of beter voor het eerst sinds de torenbouw van Babel,
is er weer zoiets als de 'ene wereld', waarin de hele mensheid overzien kan
worden.
We bevinden ons in een situatie waarin de mens zichzelf en de schepping volledig
kan vernietigen en aan het vernietigen is. Om te overleven is misschien een
volledig nieuwe vorm van gemeenschap nodig. De president van de
Verenigde Staten heeft het in dit kader over 'a new world order'.
De toekomst is daarom momenteel niet meer een logische voortzetting van het
verleden, maar iets werkelijk nieuws.
De Kerk is in de laatste eeuwen misschien te weinig met die toekomst bezig
geweest. Als christenen roepen we wel: 'Er is hoop!', maar welke hoop bedoelen
we dan?
Jürgen Moltmann, die ook wel de 'theoloog van de hoop' wordt genoemd, heeft op
bewogen wijze over dit onderwerp getheologiseerd. Naar eigen zeggen moest dit
theologiseren beantwoorden aan geloofwaardigheid en relevantie en wilde Moltmann
tegelijkertijd de christelijke identiteit bewaren. Of dit laatste deze
bevrijdingstheoloog gelukt is, moet blijken uit zijn "Theologie van de
hoop".
Jürgen Moltmann werd geboren in 1926 in Duitsland. Hij heeft
de Tweede Wereldoorlog zeer bewust meegemaakt, wat een sterk stempel zette op
zijn leven en theologie.
Vanaf 1948 studeerde hij in Duitsland op de puinhopen van de
Derde-Rijk-theologie. Hij verdiepte zich in Kierkegaard, de dialectische
theologie en de kruistheologie van de jonge Luther. Tijdens een studieverblijf
in 1957 in Utrecht maakte hij kennis met Van Ruler, die hem de ogen opende voor
de betekenis van het apostolaat voor het leven van de Kerk en voor het
braakliggende terrein van de eschatologie, de leer over de laatste dingen. Ook
heeft de Marxist Ernst Bloch belangrijke invloed gehad op de theologie van
Moltmann, met name Bloch's filosofie over de hoop.
In de jaren zeventig wordt Moltmann een bekend vertegenwoordiger van een
politieke theologie, die nauwe banden aangaat met het Marxisme en zo een
pragmatisch Messianisme wil voorstaan. Vanaf de jaren '80 is Moltmann betrokken
bij het Conciliair proces en is hij nog een van de bekenste en invloedrijkste
theologen van deze tijd.
In de hoop wordt de vitaliteit van het menselijk leven
zichtbaar. Waar andere organismen hulpeloos overgeleverd zijn aan een
uitzichtloze situatie, kan de mens zich daartegen met de bevrijdende kracht van
de hoop verzetten.
Dit laatste behoort ook tot de mogelijkheden van de Kerk, of sterker uitgedrukt,
het is een opdracht van haar. Naast geloof en liefde is de hoop het derde
fundamentele thema van het christelijk geloof. De Kerk heeft echter tot in deze
eeuw toe dit thema laten liggen. De Kerk heeft altijd wel een eschatologie
gekend, maar het was slechts een los aanhangsel. De echte christelijke
toekomstverwachting is overgelaten aan sekten en revolutionaire bewegingen. De
Kerk is echter naar haar oorsprong een en al gericht naar voren: Christenen
maken een tocht naar het nieuwe.
Een geloof zonder hoop, het theïsme, heeft in deze eeuw met z'n twee
wereldoorlogen geleid tot een hoop zonder geloof, het atheïsme. Moltmann wijst
beide stromingen af en wil vanwege het nieuwe van het heil alle hoop vestigen op
de toekomst en op de anticipatie ervan. Tussen het 'God bestaat' van het
theïsme en het 'God bestaat niet' van het atheïsme, kan de eschatologische
theologie van het 'Gods bestaan is komende' liggen. God is er namelijk nog niet
op de wijze van Zijn eeuwige presentie, maar in de spanning van Gods aan- en
afwezigheid zoeken wij naar Gods toekomst, die die spanning opheft. De toekomst
is een kracht die werkzaam is in het heden.
Welk licht valt nu in de geschiedenis op deze hoop?
God is een God van de belofte. In het Oude Testament zijn Gods
verschijningen altijd direct verbonden met woorden van belofte. De belofte
verkondigde een werkelijkheid die er nog niet was. De ontvanger van zo'n belofte
voelde zich gezet op de baan van een nieuwe toekomstgerichte geschiedenis. De
vervulling van de belofte is doorgaans meervoudig, in een eerste vervulling ligt
de hoop op een volgende vervulling besloten. Zo moest de vervulling van de
landbelofte voor Israël geen eind maken aan het vooruitkijken, aan het hopen.
Het verkrijgen van Kanaän was daarom niet alleen vervulling van de belofte,
maar ook een bevestiging van Gods trouw, en grondslag van de messiaanse belofte
van het eeuwig vrederijk. In het hele Oude Testament blijft God onuitputtelijk
met Zijn beloften; zelfs tijdens de Ballingschap laat God Zijn goedheid niet
varen, en is Hij zeer duidelijk als God van de hoop tegenwoordig.
Pasen, voor christenen de vervulling van Gods beloften, wordt
door Moltmann gezien als de grootste bekrachtiging van Gods beloften: Er is geen
einde gekomen aan Gods beloften, dat zou pas zo zijn als er een werkelijkheid
zou zijn die geheel aan Zijn wensen beantwoorden zou. Met een wereld waarin de
dood heerst, is dat nog niet het geval. De belofte is echter vernieuwd en is
voor alle volken geworden.
De vernieuwing van de belofte houdt in dat de komst van God nabij gekomen is.
God anticipeerde op die komst in het leven van Jezus; Jezus was de incarnatie
van de komende God. De opwekking van Jezus kan vergeleken worden met de
schepping van de wereld uit het niets. God wilde dat Zijn schepping de
geschiedenis op gang brengen zou, de schepping keerde zich echter af en daarom
is Jezus gekomen om de geschiedenis alsnog op gang te brengen. De betekenis van
de Opstanding is ook die van een nieuwe schepping: De Opstanding is niet
wetenschappelijk te verklaren en is daarom ook een werkelijkheid die nieuw is.
De Opstanding ontsluit een nieuwe toekomst, maar die omvat meer dan een
opgewekte Jezus, waartoe veel christenen zich beperken. Met de Opstanding is er
weer hoop voor nu en voor de toekomst.
De toekomst ligt voor ons open als een schepping, waarin Gods Koninkrijk
zichtbaar moet worden. Werken aan die toekomst betekent dan ook het werken aan
een langzaam maar zeker in het Koninkrijk Gods veranderende wereld. Het
Koninkrijk Gods ligt niet kant en klaar in de toekomst, wij moeten het zoeken,
willen we het vinden. Als voorbeeld hebben wij de gestalte van de gekruisigde
Jezus, in Wie God zelf in het lijden met ons is. Als wij de Gekruisigde zien,
zien we scherp de onvrijheid, de vervreemding en het leed. Wij moeten binnen de
geschiedenis daartegen strijden en het opheffen. Moltmann zegt dat we in de
'negatie van het negatieve' Zijn Rijk moeten realiseren. Met de hoop, die we
hebben worden we geprikkeld creatief en strijdvaardig te staan in deze wereld.
De hele tot slavernij vervallen schepping kan dan door het permanent
energie-overschot van de hoop bevrijd worden. Het zich terug trekken als
christenen uit deze wereld is daarom in strijd met de door God gegeven hoop. De
Kerk heeft juist een grote taak, niet als hemels scheidsrechter, maar als
deelnemer in het gevecht van deze wereld tegen de onmenselijkheid. In de huidige
strijd voor vrijheid en rechtvaardigheid moeten christenen partij kiezen voor de
menselijke belangen van de verdrukten. Is er dan niet het gevaar dat in de
strijd het gebod van de liefde tot àlle mensen wordt verlaten? Nee, we mogen
kiezen voor de mensen die buiten de muren gesloten zijn, buiten de gemeenschap.
Ook hier is Jezus voor ons een voorbeeld van iemand, die partij koos tegen de
Farizeeërs voor de hoeren en tollenaars.
Is revolutie hierbij uitgesloten, zoals christelijke partijen vaak beweren (denk
aan de vroegere ARP)? Enerzijds moeten humanitaire doeleinden niet uit het oog
verloren worden, anderzijds moet de toekomst niet ongeloofwaardig worden door
maar te berusten in het door anderen aan te richten kwaad. Als aan de basis van
de toekomst het gevoel voor de werkelijke ellende van de mens bestaat, dan ìs
die toekomst revolutionair! De mens moet weer mens worden in de toekomst en
christenen moeten alle mogelijkheden aangrijpen om daaraan bij te dragen.
Christenen moeten de tegenstelling tussen wat ze geloven en wat ze zien en
ervaren onderkennen en die willen opheffen. Christenen zijn er niet voor
zichzelf maar, als Christus, voor de medemens. We lopen als christenen immers
met de goddelijke belofte rond; dat moet ons onrustig maken en activeren!
Tenslotte: meer welvaart, vrijheid en rechten hoeven nog niet automatisch tot
menselijkheid en zelfverwerkelijking te leiden. Daarom dient de Kerk te getuigen
van een toekomst die God bereid heeft, een toekomst die zinvol, rijk en
koninklijk is.
© Willem Vreeken, Utrecht, april 1992.
Aantal bezoekers sinds 3 april 2000:
UNIVERSI FINIS VERITAS!
Pagina Layout: Copyright ©
1998-2000 Stichting Europese Apologetiek
Pagina gemaakt op: 3 april 2000
Pagina bijgewerkt op:
Algemene disclaimer:
Het is de bedoeling van de stichting Europese Apologetiek
(verder aangeduid met: "de stichting") om
wetenschap en onderzoek te bevorderen. Het is geenszins de bedoeling van de stichting of van de
evtl. auteurs van artikelen om mensen te kwetsen of hen een slechte naam te
geven, maar integendeel te helpen qua rationele inzichten en te waarschuwen voor mogelijke gevaren, zoals sekten en andere dubieuze bewegingen. De inhoud van de artikelen, recensies, enz.
vertegenwoordigt de mening van de auteurs en niet per se van de stichting.
M.b.t. het toeschrijven van sommige (bijv. sektarische, onethische,
irrationele, bijgelovige, occulte, enz.) eigenschappen aan bepaalde groepen,
stromingen of individuen op webpages van deze site: het gaat hier alleen om meningen en niet om
stellingen van juridische kracht; er wordt alleen aangegeven dat er mogelijkheid is voor het toewijzen van die eigenschap(pen) aan de genoemde groepen. Dit geldt ook voor de keuze van links naar andere sites, of links naar offsite artikelen.
Hiermee bent u, bezoeker van deze site, erop attent gemaakt dat
de pagina's en de links op deze site, u kunnen confronteren met kritische meningen.
Het is geheel uw eigen verantwoording als u ervoor kiest om verder te gaan kijken en
de
stichting stelt zich hiervoor niet aansprakelijk.