Onder de Zon van Satan

door

Georges Bernanos

Samenvatting: De aanwezigheid van het Kwaad beheerst het leven van de gekwelde priester Donissan. In deze uiterst ingewikkelde maar evenzeer indrukwekkende religieuze roman, lijkt God vaak afwezig te zijn en de genade een opgedroogde bron van verlossing. Na een nachtelijke ontmoeting met de duivel en een lang leven van beproeving en strijd, wordt de priester op het eind van zijn leven als een heilige vereerd door de mensen uit de streek. Maar onder de zon van Satan gaat de strijd om het menselijk hart voort

Navigatietips:

als u tot deze pagina toegang kreeg vanaf onze Nederlandse site, dan is deze pagina geopend in een nieuwe window en het vorige window zou zich er nog achter moeten bevinden
als u tot deze pagina toegang kreeg via een link van buitenaf (bijv. via een zoekmachine), dan kunt u hier de Nederlandse homepage van de stichting vinden
u kunt deze pagina saven op uw harddisk of op een diskette via het menu "Bestand - Opslaan" van uw browser

Algemene disclaimer: zie onderaan

Overzicht:

Bibliografische gegevens

Bernanos, Georges. Onder de Zon van Satan. Vertaald door L. De Roover. Deurne-Antwerpen : Pelikaan, 1934.
Oorspronkelijke titel: Sous le soleil de Satan, 1926.
De Nederlandse vertaling wordt niet meer uitgegeven.

Ingebonden Franse versie hier bestellen, via :

Pocket Franse versie hier bestellen, via :

Recensie door Jacques van der Meer

Inleiding

De onaflaatbare strijd van zonde en genade staat centraal in het leven van de getormenteerde priester Donissan en doordrenkt de bladzijden in de debuutroman van de Rooms-Katholieke schrijver Georges Bernanos (1888-1948). Sous le Soleil de Satan verscheen in 1926 in de serie Roseau d’Or en het succes veroorzaakte op tal van manieren een schandaal in Frankrijk. Het hoofdthema van het boek is diep religieus en voor die tijd theologisch riskant, maar het boek bevat ook tal van steken naar de politieke en clericale situatie in Frankrijk in die dagen, getypeerd door de spanning tussen de Kerk en de Franse Republiek. Bernanos was een fervent aanhanger van de in 1926 door het Vaticaan veroordeelde politieke beweging Action Française van Charles Maurras. De doelstellingen van deze beweging stonden haaks op de beginselen van de Franse Republiek, en beoogden o.a. een terugkeer van de monarchie in Frankrijk. De pauselijke veroordeling van Action Française leidde tot een grote geestelijke crisis onder tal van Franse katholieken die deze beweging openlijk steunden en met veel moeite uiteindelijk onder het gezag van Rome zich hiervan afkeerden. Ook Bernanos brak na jaren van innerlijk verzet uiteindelijk in 1932 zijn contacten met deze beweging.

Kort na het verschijnen ontstonden er geruchten dat het boek door het Vaticaan onder de censuur zou worden geplaatst. Door bemiddeling van vooraanstaande Franse theologen is deze censurering uiteindelijk afgewend. Het geeft aan hoe gevoelig de inhoud lag. Niet alleen de Franse élite en vaandeldragers van de Republiek werden in het boek te kijk gezet, ook tal van priesters die zich verlicht voordeden, en zich compromitterend opstelden ten aanzien van het geloof, werden met de gedaante van de getormenteerde heilige Donissan aangevallen.

De genade die ontwortelt

Donnisan ervaart als jonge kapelaan in Campagne al vroeg de strijd die de mens moet leveren met de zonde. Onmondig en verre van intellectueel begaafd leeft hij voortdurend onder een geestelijke hoogspanning, is hij nauwelijks in staat om de mis te dienen en zijn parochianen te woord te staan. Om de verzoeking van de zonde te breken beukt hij zijn lichaam af. De vele verstervingen die hij zich oplegt hebben zijn lijf veranderd in een grote wond vol bloed en littekens, kapotgeslagen door het werktuig waarmee hij de zonde tracht te beteugelen. Maar de grootste beproeving wacht. Op een nacht verdwaalt hij in de streek en zoekt hij hulpeloos de weg terug naar Campagne. Op het kritieke moment van uitputting en wanhoop staat hij oog in oog met de duivel die als een vriendelijke koopman hem tegemoet komt en ondersteunt. Die nacht beseft Donissan dat het de duivel is die hem zijn leven lang zal dwarsbomen bij zijn werk als priester om de hulpeloze zielen te redden. Achter het toneel van de wereld woedt de strijd tussen goed en kwaad en staat de priester voortdurend in confrontatie met satan zelf, die de mensheid en de priester beproeft en keer op keer probeert te verleiden.

Bernanos portretteerde de duivel in zijn boek als een werkelijk levend persoon, niet als een abstracte redenering of metaforisch symbool. Tegenover theologen die smalend spraken over de duivel als een persoon, maakt Bernanos duidelijk dat de strijd onder de zon op het toneel van de wereld, een geestelijke strijd is tussen reële machten die strijden om de ziel van de mens.

Met behulp van een bijzondere genade van God weerstaat de jonge priester de duivel. Hij verslaat hem uiteindelijk met de kracht van het medelijden. Het wezen dat zoveel zielen verloren heeft doen gaan kan niet tegen de blik van de priester en het gebed dat hij op dat moment uitspreekt. Tegenover de kracht van God staat de Satan machteloos. Donissan zal vanaf die nacht over een bijzondere gave beschikken. Met ontzetting ontdekt hij hoe de vijand in staat is recht in de ziel van de mensen te kijken en hoe groot zijn macht is. Ook Donnisan beschikt vanaf dat moment over dit vermogen, dat hij als een gave van God gekregen heeft. Uiteindelijk slaat de duivel op de vlucht. Maar een moment van kortstondige zekerheid dat hij de duivel weerstaan had is hem niet gegund. De duivel vertrekt, maar de reden waarom wordt voor hem niet duidelijk. Donnisan wordt uitgeput opgevangen door een eenvoudige goede boer en vanaf dat moment leest hij de ziel van de mens. Al hun daden, goed en kwaad liggen open en bloot voor zijn ogen opgestald.

Hij ontmoet het jonge meisje Mouchette, wiens verhaal Bernanos uitgebreid beschrijft, en ziet welk onheil dit kind te wachten staat. Zij is zwanger geworden van de plaatselijke markies en heeft hem gedood toen hij weigerde het kind te erkennen. De oorzaak van zijn dood is nooit opgehelderd. Mouchette bracht uiteindelijk een dood kind ter wereld en draagt voortaan met zich de vernedering en het geheim van haar verscheurde leven. Donnisan leest de gruwelijke leegte in haar ziel en het noodlot dat zij tegemoet gaat. Het arme kind heeft de verkeerde keuzes gemaakt en Donnisan is niet meer in staat haar te helpen. Op het hoogtepunt van haar angst en haar waanzin roept zij de duivel aan, degene die zij van jongsaf gezocht heeft en maakt zij vervolgens een eind aan haar leven. De indringendheid van deze passage is enorm. Bernanos laat zien dat de werkzaamheid van het kwaad in de ziel van de mens vaak ongemerkt, als een stille kracht aan het zicht van de wereld voorbij gaat. Zoals de grootste heiligen niet altijd de heiligen zijn die wonderen en tekenen verrichten, zoals de godschouwer leeft en onbekend sterft in het klooster, zo heeft ook de hel haar kloosters. De jonge Mouchette is een heilige van het niet, en er is niets in haar leven op aarde dat ruchtbaarheid geeft van haar overgave aan het kwaad. Hij heeft haar niet gezocht onder de rijken en de machtigen, hun bruiloft heeft zich voltrokken in de stilte en in de eenzaamheid van haar verscheurde hart. Zij riep hem aan en hij kwam.

De jonge priester stort in en zal de rest van zijn leven deze bijzonder gave als een zware geestelijke last met zich dragen. Zijn collega priesters zien met veel scepsis en onwetendheid aan, hoe deze priester vecht in de biechtstoel met het kwaad. Op hoge leeftijd zal hij als pastoor van Lumbres tot in de verre omstreken als een heilige vereerd worden. De getormenteerde priester die leeft van de bovennatuurlijke dingen zal tot aan het eind op het scherpst de strijd moeten aangaan. Tot de dag dat hij in de biechtstoel sterft.

De paradox van God

In 1987 werd Sous le Soleil de Satan door Maurice Pialat verfilmd. De film, waarin Donissan gespeeld werd door de beroemde Franse acteur Gérard Depardieu won een gouden palm op het prestigieuze filmfestival van Cannes. Net als de film, is het boek qua vorm uitermate moeilijk toegankelijk en inhoudelijk zeer gecompliceerd. De strijd met het kwaad en de innerlijke worstelingen in het leven van Donissan worden niet in een spannend betoog weergegeven. Tussen de regels door laat Bernanos naast de figuur van Donissan tal van theologische en politieke gedachten los. Het priesterschap van Donissan is een zwaar kruis dat hij meetorst, een lijdensweg van begin tot eind. De genade van God brengt geen vreugde volgens Bernanos, hij ontwortelt haar. Er is geen rust meer in het leven dat eenmaal oog in oog heeft gestaan met het kwaad, en dat beseft dat dit kwaad als een werkelijke tegenwoordigheid de wereld op de knieën probeert te brengen en als een woest monster door de geschiedenis gaat. Tegenover priesters die lauw en vrijzinnig zijn, in het bijzijn van de arrogantie en de hypocrisie van de verlichte wetenschapsmensen van de Moderne Tijd, portretteert Bernanos de getormenteerde en voor de wereld belachelijk overkomende priester, die uiteindelijk als een ware heilige door God ontvangen wordt.

De lezer van het boek kan overweldigd en ontzet zijn door de enorm prominente aanwezigheid van het kwaad in het leven, en de bijna hopeloze strijd die de mens daartegen moet leveren, terwijl God zo afwezig lijkt en Hij de mens voortdurend lijkt te beproeven in zijn nood. De genade in deze roman is dun gezaaid.

Het schrijven als goddelijke roeping

Georges Bernanos stierf in 1948 aan kanker in Parijs. Van zijn hand verschenen tal van romans die de miserabele en het mistroostige van de menselijke situatie weergeven met een God die altijd ver weg lijkt te zijn. Net als de illustere Rooms-Katholieke schrijver Léon Bloy (1846-1917), wilde ook Bernanos in zijn romans ontzetten. Met zijn felle bewoordingen trachtte hij even als Bloy de christenheid wakker te schudden uit haar zelfgenoegzame lauwheid en nam hij de clerus op de korrel wanneer deze de zuivere wijn van het geloof teveel verdunden. Met zijn felle schrijven ontzag hij niemand, was hij lange tijd controversieël vanwege zijn politieke denkbeelden die zeker niet vrij waren van anti-semitisme. Hij zag zijn schrijven als een goddelijke roeping en geloofde net als vele van zijn christelijke landgenoten dat Frankrijk een door God bepaalde missie had om de terminale christelijke beschaving opnieuw leven in te blazen. Dat de genade volgens Bernanos ontwortelt en hij het christelijk bestaan als een existentiële ontreddering beschrijft, heeft alles te maken met zijn ideaal van een nieuwe christelijke beschaving. Het christelijk leven is geen veilige geborgenheid, geen zelfgenoegzame blijdschap of leven in een voortdurende gelukzalige staat van verlossing. Het christelijk leven voor Bernanos is strijd, afzien, lijden en vechten om de genade die zo pijnlijk afgedwongen wordt. Het christelijk leven is geen zekere conclusie na een zorgvuldig overwogen redenering. Het is een raadselachtig bestaan dat slechts op het eind gestreden is en met Gods genade tot zekerheid overgaat. Net zoals bij Léon Bloy leek er ook voor Georges Bernanos maar één droefheid te bestaan: "geen heilige te zijn".

Aantal bezoekers sinds 6 mei 2001:

UNIVERSI FINIS VERITAS!

Algemene disclaimer:
Het is de bedoeling van de stichting Europese Apologetiek (verder aangeduid met: "de stichting") om wetenschap en onderzoek te bevorderen. Het is geenszins de bedoeling van de stichting of van de evtl. auteurs van artikelen om mensen te kwetsen of hen een slechte naam te geven, maar integendeel te helpen qua rationele inzichten en te waarschuwen voor mogelijke gevaren, zoals sekten en andere dubieuze bewegingen. De inhoud van de artikelen, recensies, enz. vertegenwoordigt de mening van de auteurs en niet per se van de stichting.
M.b.t. het toeschrijven van sommige (bijv. sektarische, onethische, irrationele, bijgelovige, occulte, enz.) eigenschappen aan bepaalde groepen, stromingen of individuen op webpages van deze site: het gaat hier alleen om meningen en niet om stellingen van juridische kracht; er wordt alleen aangegeven dat er mogelijkheid is voor het toewijzen van die eigenschap(pen) aan de genoemde groepen. Dit geldt ook voor de keuze van links naar andere sites, of links naar offsite artikelen.
Hiermee bent u, bezoeker van deze site, erop attent gemaakt dat de pagina's en de links op deze site, u kunnen confronteren met kritische meningen. Het is geheel uw eigen verantwoording als u ervoor kiest om verder te gaan kijken en de stichting stelt zich hiervoor niet aansprakelijk.