Atheïsme is een vorm van projektie

door

Jacques van der Meer

Navigatietips:

als u tot deze pagina toegang kreeg vanaf onze Nederlandse site, dan is deze pagina geopend in een nieuwe window en het vorige window zou zich er nog achter moeten bevinden
als u tot deze pagina toegang kreeg via een link van buitenaf (bijv. via een zoekmachine), dan kunt u hier de Nederlandse homepage van de stichting vinden
u kunt deze pagina saven op uw harddisk of op een diskette via het menu "Bestand - Opslaan" van uw browser

Wat hebben religie en Freud gemeen? In zijn boek The future of an illusion' (1912) [1], meende Freud dat religie een vorm van dwangneurose is. Geloof is een overblijfsel uit de infantiele fasen. De christen is als een kind die verlangt naar een vader, een soort van infantiel verlangen. Het kind wenst zichzelf een liefhebbende, warme vader. Een christen projecteert deze infantiele gevoelens en noemt het object waar deze gevoelens op gericht zijn God. Met een gerust hart kan gezegd worden dat deze gedachte zijn miljoenen verslagen heeft in Europa, gecombineerd met enkele andere tijdsfaktoren. De vraag is: is het ook waar dat geloof niets anders is dan een projectie?

In de jaren dertig van deze eeuw was er een zeker filosoof genaamd Karl Raimund Popper [2], die zich afvroeg wat het onderscheid is tussen wetenschap en pseudo-wetenschap. Zo kwam Popper tot de ontdekking dat als hij het werk van Einstein vergeleek met het werk van mensen zoals Freud en Marx er belangrijke verschillen te vinden waren. Een van de belangrijkste verschillen die hij ondekte was, dat de wetenschappelijke uitspraken van Einstein op basis van de voorspellingen die hij maakte getoetst konden worden. Deze toetsing betekende dat hoewel nooit met zekerheid aangetoond kon worden dat de voorspellingen van Einstein waar zijn, deze wel weerlegd kunnen worden. Dit principe is sindsdien in de wetenschap aangeduid met 'falsificationisme'. Popper ontdekte dat aan de eis van weerlegbaarheid bij het toetsen van de theorieen van Marx en Freud niet voldaan kan worden. Zo concludeerde Popper dat de theorieen van Adler en Freud niet wetenschappelijk zijn.

Hoe kwam Popper hiertoe, en wat betekent dit nu concreet? De theorieen van Adler en Freud kunnen geen wetenschappelijke theorieen zijn volgens Popper, omdat ze altijd kloppen. Het maakt niet uit wat voor voorspelling ze doen, ze kunnen het altijd zo interpreteren dat hun eigen wereldbeeld klopt. Freud's verklaring van de religie als een dwangneurose of een nawerking van het infantiele stadium in het onbewuste driftleven, kan meerdere kanten op verklaard worden.

Zo keerde de duitse psychiater Ludwig Binswanger, Freud om [3]. Het verlangen van het kind naar de vader komt voort uit de fundamentele verbinding die de vader met het kind heeft. Dit is dan geen projectie, maar een beantwoording van het kind aan de verlangens die door de vader in eerste instantie opgewekt worden.

De Amerikaanse psycholoog Paul Vitz [4] zegt dat atheisme zelf een projectie is. Atheisme is het verlangen van het kind om de vader te doden teneinde autonoom te kunnen zijn. De mens wil autonoom zijn en is van nature geneigd om ieder gezag te ontvluchten. Atheisme is dus een vorm van natuurlijk vluchtgedrag, de wens dat God niet bestaat.

In zijn kinderboeken serie the Narnia Chronicles, heeft C.S.Lewis [5] op subtiele wijze het probleem van projectie beschreven. In zijn boek 'The Lion the Witch and the Wardrobe' vertelt Lewis van het kleine meisje Lucy die een land in de kleerkast ontdekt. Ze vertelt grote verhalen over wat ze allemaal in dat land gezien heeft. Haar oudere broers en zus geloven haar niet en proberen haar duidelijk te maken dat ze zich dit allemaal verbeeld heeft. Maar Lucy houdt vol en ten einde raad gaan haar broers en zus naar de professor om raad te vragen over het gedrag van hun zusje. Ze vertellen de professor het verhaal en voegen er aan toe dat ze fantaseert. De professor antwoordt met twee vragen om er achter komen of Lucy de waarheid spreekt of niet. De eerste vraag die hij stelt is, of Lucy in haar leven wel eens een leugen vertelt heeft? De kinderen antwoorden daarop dat dit niet het geval is. De vraag die daarop volgt is, dat als het niet waar is wat zij zegt, dan had ze al die verhalen moeten verzinnen, maar waar haalt zo'n klein meisje al die verhalen vandaan?

Dit is een volgend punt. Als God niet zou bestaan, dan had iemand Hem uit moeten vinden. De Deense filosoof Kierkegaard [6] die een christen was heeft er het zijne van gezegd. Wanneer je kijkt naar de inhoud van het christelijk geloof, dan spreekt men over een God die naar de aarde komt in de gedaante van een mens, om aan een kruis door mensen gedood te worden, om ze op die manier het eeuwige leven te schenken. Volgens Kierkegaard is dit hele idee zo absurd dat het onmogelijk verzonnen kan zijn.

De Amerikaanse theoloog Sproul [7] heeft ooit over projectie gezegd. 'Als God van de bijbel een projectie is, dan hadden ze wel een makkelijkere God kunnen verzinnen, wie verzint er nu zo'n God, als de God van Israel?' En in een antwoord op Freud meende hij dat de God van de bijbel helemaal niet eenvoudig een God is die een warme liefhebbende Vader is. God is rechtvaardig, straft het kwaad, eist van Zijn schepselen dat ze Hem gehoorzamen, verbiedt ze om andere goden te dienen. Eist van ze dat ze heilig leven in overeenstemming met Zijn geboden. Volgens Sproul zijn dit typisch dingen die je als mens niet verzint, omdat je dit eigenlijk niet wilt. De geschiedenis van Israel toont duidelijk aan, dat de projectie God van Freud uiterst gevaarlijk is. Denk maar eens aan de vele afgoden die Israel vereerde en de straf die daarop volgde.

Projectie lijkt meer te zijn: een God die gevormd is naar ons eigen beeld. Of een wijze van leven die we zelf het prettigst vinden. De moderne tijd is vol projectie. In deze tijd projecteren mensen werelden die ze zelf willen geloven. Bij het opgeven van de vraag naar waarheid, gaat juist de deur open voor projectie. Freud's projectie theorie toegepast op de religie, is niets anders dan een projectie van hem zelf, om zijn atheistische levensovertuiging te kunnen rechtvaardigen.

Noten:

[1]. The future of an illusion (1912) - Sigmund Freud

[2]. Uit: Wat heet wetenschap,61. (1981) - Alan Chalmers

[3]. Intimacy,11. (1969) - Henri Nouwen

[4]. Psychology as religion (1976) - Paul Vitz

[5]. The lion, the witch and the wardrobe - C.S. Lewis

[6]. Soren Kierkegaard - H.A. van Munster

[7]. The psychology of atheism(1974) - R.C Sproul

*** Zie ook: Scaling the Secular city, 228-231.(1987)- J.P Moreland *******

Verwante artikelen:

Atheisme en cognitieve dissonantie (Jacques van der Meer)
Over Atheïsten en hun gebrekkige vaders: bespreking van het boek Faith of the Fatherless, The Psychology of Atheism van Paul Vitz ( recensie door Jacques van der Meer)

Aantal bezoekers sinds 8 sept. 1998:

UNIVERSI FINIS VERITAS!