De moeilijkheden met het conservatisme

door

Jacques van der Meer

Samenvatting : De afgelopen zomer is meermalen gesproken over de mogelijke samenwerking tussen de conservatieven en de kleine christelijke partijen. Interesse van christelijk zijde is er zeker en binnenkort zal een gesprek plaatsvinden. Er zijn in de loop van de tijd al enkele van de moeilijkheden tot samenwerking belicht. Die moeilijkheden hadden betrekking op het belang van de eigen confessie en de economische koers van een partij als de ChristenUnie. Niet werd genoemd de moeilijkheden met het conservatisme

Moeilijkheid :

Navigatietips:

als u tot deze pagina toegang kreeg vanaf onze Nederlandse site, dan is deze pagina geopend in een nieuwe window en het vorige window zou zich er nog achter moeten bevinden
als u tot deze pagina toegang kreeg via een link van buitenaf (bijv. via een zoekmachine), dan kunt u hier de Nederlandse homepage van de stichting vinden
u kunt deze pagina saven op uw harddisk of op een diskette via het menu "Bestand - Opslaan" van uw browser

Algemene disclaimer: zie onderaan

Dit artikel verscheen op 7 november 2000 in het Reformatorisch Dagblad.

De afgelopen zomer is meermalen gesproken over de mogelijke samenwerking tussen de conservatieven en de kleine christelijke partijen. Interesse van christelijk zijde is er zeker en binnenkort zal een gesprek plaatsvinden. Er zijn in de loop van de tijd al enkele van de moeilijkheden tot samenwerking belicht. Die moeilijkheden hadden betrekking op het belang van de eigen confessie en de economische koers van een partij als de ChristenUnie. Niet werd genoemd de moeilijkheden met het conservatisme zelf. Deze zijn er wel degelijk voor de christelijke partijen.

Van Wissen beschrijft in het Reformatorisch Dagblad van 15 juli jl, de drie hoofdkenmerken van het conservatisme. Deze kenmerken zouden in grote lijnen compatibel moeten zijn met de christelijke ideeën van politiek. Hoewel dit op het eerste gezicht zeker het geval is, blijkt bij nadere studie in deze aantrekkelijke kenmerken ook de moeilijkheden te liggen. Laat ik kort ingaan op de drie genoemde hoofdkenmerken.

De eerste moeilijkheid vloeit voort uit het hoofdkenmerk van het conservatieve mensbeeld. Dit stelt dat de mens van nature geneigd is tot het kwade, en daarom sturing van buitenaf nodig heeft. " In de kerk wordt de mens op zijn plicht gewezen, terwijl de staat de zwaardmacht uitoefent." Zo bekeken stemt dit mensbeeld overeen met het christelijke mensbeeld, maar de consequenties die eruit voortvloeien zijn niet zonder risico’s. Het gevaar is dat het christelijk geloof in dit conservatieve beeld een instrumentalistische functie heeft. De kerk wordt hier als middel gebruikt door de staat om een stuk burgerfatsoen te garanderen. Het belangrijkste motief voor de staat is primair het nut van de kerk, en niet haar waarheidsclaims. De consequentie van dit instrumentalisme is, dat dit denken geen enkele garantie biedt dat de staat zich niet met het beleid van de kerk gaat bemoeien wanneer haar nut op een dag wat minder uit de verf komt.

Het tweede genoemde hoofdkenmerk van het conservatisme is het belang van de traditie. "In de traditie vinden we gezaghebbende bronnen van kennis van zowel de hogere zaken (Waarheid, Schoonheid, Rechtvaardigheid) als van de vele meer praktische zaken waarmee we in ons leven te maken krijgen." Ook de christenen zullen het belang van de traditie inzien en erkennen dat deze maatstaven levert om het heden te beoordelen. Maar dit beroep op de traditie is verre van waterdicht om christenen en conservatieven ongehinderd samen te laten werken. In de eerste plaats is de traditie voor christenen niet automatisch een juiste norm voor het heden. Met een beroep op de traditie is indertijd de slavernij verdedigd en de democratie verworpen. Ten tweede zijn tradities aan historische wijzigingen onderhevig. Wat vandaag nog progressief is, kan morgen traditie zijn. Zodoende is het goed denkbaar (en dus mogelijk) dat bepaalde anti-christelijke opvattingen (zoals het homo-huwelijk) in een later stadium een onderdeel van de traditie kunnen worden. Een beroep op traditie betekent dus voor een christen geen voldoende argument voor de juiste morele opvattingen. Traditie kan voor een christen enkel geldigheid hebben wanneer ze goedgekeurd is in het licht van het Evangelie.

Het laatste hoofdkenmerk van het conservatisme is de vrijheid, ze vormt zelfs het uitgangspunt van het conservatisme. Het moet niet gezien worden als "lekker doen waar je zin in hebt", maar het in toom houden van de driften en de vrijwillige keus voor het goede. Op zich volgt uit deze bepaling een formele afwijzing van het hedonisme, maar ze blijft mager, wanneer niet inhoudelijk aangegeven wordt wat het goede is. Er is verondersteld dat dit blijkbaar direct correspondeert met wat in het christendom als het goede wordt gezien. Al zou dit al zo zijn, dan nog blijft de vraag open hoe dit goede bereikt moet worden. Voor een christen zal het werk van de genade een cruciale rol spelen. In deze conservatieve opvatting ligt het gevaar verscholen van een burgerlijke godsdienstigheid, waarbij de kans op oppervlakkigheid van het geloofsleven niet ondenkbaar is. Ook een deïst als de verlichtingsfilosoof Kant verdedigde het christendom als belangrijk voor de moraal en het in toom houden van de driften, en zijn ideeën zijn in het algemeen niet gunstig geweest voor het christendom.

Ondanks het wijzen op de genoemde moeilijkheden, ben ik van mening dat het zoeken van toenadering een goede zaak is. De ideeën van tal van conservatieve denkers zijn uiterst stimulerend en verrijkend voor een christen-denker. Het is zeker de moeite waard voor christen-politici om te bekijken waar er vruchtbare samenwerking kan zijn met conservatieven. Dat zal zeker niet het probleem zijn. Het enige waar ik hier op wil wijzen, is dat christenen zich niet te vroeg rijk moeten rekenen met de toenadering die conservatieven zoeken. Er blijven ondanks, wellicht de vele overeenkomsten belangrijke verschillen bestaan die niet eenvoudig opzij geschoven kunnen worden. De hierboven genoemde waren er enkele die inherent zijn aan het conservatisme. Tevens zullen tal van christenen zich moeilijk kunnen vinden in de politieke visie op de economie en het milieu van de conservatieven. Op dat punt zijn de verschillen naar mijn mening zeker onoverbrugbaar voor wat betreft het vormen van één grote conservatieve partij. Wat betreft het samenwerken liggen er naast de moeilijkheden, tal van mogelijkheden open. Zeker zolang Paars nog de scepter in handen heeft.

Jacques van der Meer is student filosofie en secretaris van de Stichting Europese Apologetiek.

Zie ook de aanverwante artikelen.

Wordt het christendom progressief?
Jacques van der Meer

Conservatisme: een goed middel met bijwerkingen
Jacques van der Meer

Aantal bezoekers sinds 3 dec. 2000:

UNIVERSI FINIS VERITAS!

Algemene disclaimer:
Het is de bedoeling van de stichting Europese Apologetiek (verder aangeduid met: "de stichting") om wetenschap en onderzoek te bevorderen. Het is geenszins de bedoeling van de stichting of van de evtl. auteurs van artikelen om mensen te kwetsen of hen een slechte naam te geven, maar integendeel te helpen qua rationele inzichten en te waarschuwen voor mogelijke gevaren, zoals sekten en andere dubieuze bewegingen. De inhoud van de artikelen, recensies, enz. vertegenwoordigt de mening van de auteurs en niet per se van de stichting.
M.b.t. het toeschrijven van sommige (bijv. sektarische, onethische, irrationele, bijgelovige, occulte, enz.) eigenschappen aan bepaalde groepen, stromingen of individuen op webpages van deze site: het gaat hier alleen om meningen en niet om stellingen van juridische kracht; er wordt alleen aangegeven dat er mogelijkheid is voor het toewijzen van die eigenschap(pen) aan de genoemde groepen. Dit geldt ook voor de keuze van links naar andere sites, of links naar offsite artikelen.
Hiermee bent u, bezoeker van deze site, erop attent gemaakt dat de pagina's en de links op deze site, u kunnen confronteren met kritische meningen. Het is geheel uw eigen verantwoording als u ervoor kiest om verder te gaan kijken en de stichting stelt zich hiervoor niet aansprakelijk.